ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Πολιτισμικό Πλαίσιο και Ταυτότητα

Η «Έκθεση σχετικά με την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης και τη στρατολόγηση Ευρωπαίων πολιτών από τρομοκρατικές οργανώσεις» (Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, 2015) «σημειώνει ότι πρέπει να δίδεται στους/στις εκπαιδευτικούς η δυνατότητα να τηρούν ενεργό στάση απέναντι σε όλες τις μορφές διακρίσεων και ρατσισμού. Επισημαίνει τον ουσιαστικό ρόλο που διαδραματίζει η εκπαίδευση και οι ικανοί/-ές και υποστηρικτικοί/-ές εκπαιδευτικοί, δεδομένου ότι αυτοί/-ές, όχι μόνο ενισχύουν τους κοινωνικούς δεσμούς, τονώνουν την αίσθηση της συλλογικότητας, μεταδίδουν γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες και θεμελιώδεις αξίες, ενισχύουν τις κοινωνικές, πολιτικές και διαπολιτισμικές ικανότητες, την κριτική σκέψη και τον ψηφιακό γραμματισμό, αλλά και βοηθούν τους νέους ανθρώπους – σε στενή συνεργασία με γονείς και οικογένειες – να καταστούν ενεργά, υπεύθυνα και χωρίς προκαταλήψεις μέλη της κοινωνίας. Ακόμη, τονίζει ότι τα σχολεία μπορούν να ενισχύσουν τις άμυνες των μαθητών/-ριών στη ριζοσπαστικοποίηση προσφέροντάς τους ένα ασφαλές περιβάλλον και χρόνο για να συζητούν και να αναλύουν αμφιλεγόμενα και ευαίσθητα ζητήματα και υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα του διαθρησκευτικού και του διαπολιτισμικού διαλόγου ως εργαλείου για την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική ένταξη, τη διαμεσολάβηση και τη συμφιλίωση».

Σε αυτό το πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται μεθόδους για να προωθήσουν τον διαπολιτισμικό διάλογο ανάμεσα στους/στις μαθητές/-ριές τους και να δημιουργήσουν χώρους για προβληματισμό σχετικά με τέτοια ευαίσθητα θέματα. Η ενότητα που ακολουθεί θα επιτρέψει την πρόσβαση των εκπαιδευτικών σε τέτοιου είδους μεθόδους.

1. Να εντοπίσουν κατάλληλες μεθόδους για την ενίσχυση της διαπολιτισμικής συνείδησης και την καλλιέργεια διαπολιτισμικού διαλόγου στην τάξη, και
2. Να υλοποιούν ασκήσεις που ενισχύουν τη διαπολιτισμική συνείδηση και καλλιεργούν τον διαπολιτισμικό διάλογο ανάμεσα στους/στις μαθητές/-ριές τους.

Προκειμένου να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, σε αυτή την ενότητα περιγράφονται εμπεριστατωμένες μέθοδοι που μπορούν να υλοποιηθούν από τους/τις εκπαιδευτικούς σε συνεργασία με τους/τις μαθητές/-ριές τους. Οι μέθοδοι χωρίζονται σε τρία διαφορετικά μέρη, με διαφορετικό μαθησιακό στόχο η καθεμία για τους/τις μαθητές/-ριες:

ΜΕΡΟΣ Α: Κάντε το ορατό: ασκήσεις για τη διαχείριση της πολιτισμικής ποικιλομορφίας στην τάξη

Τα σημερινά ευρωπαϊκά σχολεία διαφέρουν ως προς την πολιτισμική τους σύνθεση. Σε πολλά σχολεία υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός μεταναστών/-ριών μαθητών/-ριών ή μαθητών/-ριών των οποίων οι γονείς έχουν μεταναστεύσει. Συνήθως υπάρχουν διαφορετικές θρησκείες που αντιπροσωπεύονται από τους/τις μαθητές/-ριες. Επιπρόσθετα, η πολυπολιτισμικότητα των μαθητών/-ριών αντικατοπτρίζεσαι σε πολλά πράγματα: στις σωματικές τους ικανότητες, στην οικονομική τους κατάσταση, στην οικογενειακή τους κατάσταση κτλ.

Καθιστώντας αυτή την ποικιλομορφία ορατή και ενισχύοντας έναν τρόπο αντιμετώπισης των διαφορών με σεβασμό μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να αντιληφθούν αυτή την ποικιλομορφία ως στοιχείο πολιτισμικού πλούτου και όχι ως εμπόδιο.

Οι δραστηριότητες 1 και 2 επιτρέπουν στους/στις μαθητές/-ριες να προβληματιστούν σχετικά με βασικές πτυχές της πολιτισμικής τους ταυτότητας. Ιδανικά, θα εκτιμήσουν το ότι είναι άνθρωποι διαφορετικοί από τους υπολοίπους. Θα είναι καθήκον τους/της εκπαιδευτικού να προσαρμόσει την άσκηση με τέτοιον τρόπο ώστε οι μαθητές/-ριες να εκτιμήσουν τις διαφορές. 

ΜΕΡΟΣ B: Παιχνίδια προσομοίωσης για τη διαχείριση πολιτισμικών διαφορών

«Τα παιχνίδια προσομοίωσης είναι βιωματικές ασκήσεις, οι οποίες, όπως ο καθρέφτης της Αλίκης, αμφισβητούν συμπεράσματα, ανοίγουν προοπτικές και διευκολύνουν τις αλλαγές. (…) Όπως η Αλίκη γνώρισε την παραποίηση του χρόνου και του χώρου στην Χώρα των Θαυμάτων και μέσω αυτού κέρδισε γνώσεις, έτσι και οι παίκτες/-κριες των παιχνιδιών προσομοίωσης κερδίζουν γνώσεις μετατρέποντας το παρόν σε πιθανό μέλλον. (…) Τα παιχνίδια προσομοίωσης παρέχουν διαδραστικές ευκαιρίες για την εξάσκηση νέων συμπεριφορών και τον πειραματισμό με καινούργιες στάσεις και απόψεις, σε ένα ακίνδυνο, μη επικριτικό περιβάλλον. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, γιατί σε σύντομο χρονικό διάστημα μπορούν να ενισχύσουν τη γνωστική και συναισθηματική κατανόηση και να διευρύνουν τις προοπτικές των συμμετεχόντων/-ουσών». (Sisk1995 – Simulation Games as training tools. In: Fowler/Mumford – Intercultural Sourcebook: Cross-cultural training methods, S. 81f)).

Υπάρχουν πολλά παιχνίδια προσομοίωσης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εκπαιδευτική δραστηριότητα σε ένα διαπολιτισμικό περιβάλλον. Ένα από αυτά περιγράφεται στην δραστηριότητα 3.

ΜΕΡΟΣ C: Καταπολεμήστε τον ρατσισμό: Ασκήσεις για την αντιμετώπιση του αποκλεισμού, των στερεοτύπων και των διακρίσεων

Κάποιοι/-ες μαθητές/-ριες δεν σκέφτονται ποτέ τις πιθανές μορφές ρατσισμού στην καθημερινή τους ζωή, ειδικά αν κατέχουν μία προνομιούχο κοινωνική θέση. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν πολλοί/-ές μαθητές/-ριες που αντιμετωπίζουν στερεότυπα, διακρίσεις ή αισθήματα αποκλεισμού στο σχολείο. Δυστυχώς, αυτά τα θέματα, σπάνια συζητιούνται στην τάξη. Οι ακόλουθες ασκήσεις έχουν σχεδιαστεί για να προσφέρουν ένα περιβάλλον για προβληματισμό σχετικά με τη σύνδεση της πολιτισμικής ταυτότητας και τις θέσεις μεγάλης ή μικρότερης εξουσίας στην κοινωνία, καθώς και τους μηχανισμούς δημιουργίας στερεοτύπων, αποκλεισμού και διακρίσεων. Η κατανόηση της λειτουργίας αυτών των διαδικασιών αποτελεί πιθανό μέρος των αλληλεπιδράσεων των ατόμων στο δικό τους περιβάλλον και η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης προς εκείνους/-ες που πλήττονται από τα στερεότυπα και τις διακρίσεις μπορεί να συμβάλει στη μείωση των αρνητικών τους επιπτώσεων.

Η δραστηριότητα 4 μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τις στερεοτυπικές στολές που χρησιμοποιούνται κατά την περίοδο του Halloween/των Αποκριών. Η μεταμφίεση σε διαφορετικές εθνότητες, φυλές και κουλτούρες που δεν είναι οι δικές σας, μπορεί να αντιμετωπιστεί ως προβληματική ή ρατσιστική από τα άτομα μίας συγκεκριμένης κουλτούρας. Αυτό το αμφιλεγόμενο ζήτημα μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για να ξεκινήσει μία πολύπλοκη και πολυεπίπεδη συζήτηση στην τάξη.  

Η δραστηριότητα 5 είναι μία άσκηση για προβληματισμό σχετικά με τη σχέση μειονοτήτων/πλειονοτήτων και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη ενσυναίσθησης.

Η δραστηριότητα 6 είναι μία άσκηση για την ανακάλυψη του τρόπου με τον οποίο τα στερεότυπα καθορίζουν τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις μειονοτικές ομάδες. Παρακάτω, ακολουθεί μία λεπτομερής περιγραφή των ασκήσεων: