ΕΝΟΤΗΤΑ 5: ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΝΕΥΜΑ & ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

Η ενότητα αυτή εστιάζει σε δύο έννοιες που έχουν άμεση σχέση μεταξύ τους, το ανοιχτό πνεύμα και τη δημιουργική σκέψη. Χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος παρουσιάζει γενικές πληροφορίες για την ενότητα, τους μαθησιακούς της στόχους, καθώς επίσης τα οφέλη, τις ικανότητες και τις δεξιότητες που πρόκειται να αποκομίσουν οι εκπαιδευτικοί. Το δεύτερο μέρος αναλύει διάφορες προσεγγίσεις, μεθόδους και στρατηγικές και παραθέτει πηγές που θα μπορούσαν κάλλιστα να βοηθήσουν τον/την εκπαιδευτικό να οργανώσει, να σχεδιάσει και να διαμορφώσει ένα δημιουργικό και ανοιχτόμυαλο περιβάλλον.

Οφέλη της ενότητας

Η εν λόγω ενότητα επιδιώκει να ενισχύσει τους/τις εκπαιδευτικούς στις παρακάτω δραστηριότητες:

  • Ενθάρρυνση της ελευθερίας του λόγου μέσω της συμμετοχής των μαθητών/-ριών σε συνδυασμό με την ανάπτυξη ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για ευάλωτους/-ες μαθητές/-ριες
  • Ανάπτυξη των ατομικών ικανοτήτων των μαθητών/-ριών
  • Αύξηση του ενδιαφέροντος των μαθητών/-ριών για το μάθημα με τη βοήθεια νέων μεθόδων διδασκαλίας
  • Δημιουργία ανοιχτόμυαλου και δημιουργικού κλίματος στην τάξη
  • Ενθάρρυνση του φιλοπερίεργου πνεύματος σε σχέση με νέες ιδέες, προσεγγίσεις, απόψεις, πολιτισμούς κά.
  • Δημιουργία κλίματος συνεργασίας στην τάξη
  • Βελτίωση της αυτοεκτίμησης και των ικανοτήτων επίλυσης προβλημάτων
  • Ενθάρρυνση της επίλυσης προβλημάτων με θετικό τρόπο, ούτως ώστε να αναπτύξουν δεξιότητες ζωής
  • Διαφοροποίηση των πολώσεων που παρατηρούνται στην τάξη.

Ικανότητες

  • Ανάπτυξη θετικών, μη επικριτικών σχέσεων με τους/τις μαθητές/-ριες
  • Επίδειξη απροκατάληπτου πνεύματος σε συζητήσεις ευαίσθητων ζητημάτων
  • Δημιουργία ενός ασφαλούς, ενθαρρυντικού και συμπεριληπτικού μαθησιακού περιβάλλοντος στην τάξη

Μετά την ολοκλήρωση αυτής της ενότητας, θα είστε σε θέση:

  • Να κατανοείτε την αξία της δημιουργικής σκέψης και του απροκατάληπτου πνεύματος στην εκπαίδευση,
  • Να αναγνωρίζετε τον ρόλο που διαδραματίζουν η δημιουργική σκέψη και το ανοιχτό πνεύμα στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, και
  • Να γνωρίζετε τις δυσκολίες που μπορεί να εμφανιστούν κατά την πραγματοποίηση δραστηριοτήτων στην τάξη που απαιτούν δημιουργική σκέψη και πώς είναι δυνατόν να τις ξεπεράσετε.

Μετά την ολοκλήρωση αυτής της ενότητας, θα είστε σε θέση:

Να κατανοείτε την αξία της δημιουργικής σκέψης και του απροκατάληπτου πνεύματος στην εκπαίδευση,

Να αναγνωρίζετε τον ρόλο που διαδραματίζουν η δημιουργική σκέψη και το ανοιχτό πνεύμα στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, και

Να γνωρίζετε τις δυσκολίες που μπορεί να εμφανιστούν κατά την πραγματοποίηση δραστηριοτήτων στην τάξη που απαιτούν δημιουργική σκέψη και πώς είναι δυνατόν να τις ξεπεράσετε.

ΤΙ;

Η δημιουργικότητα είναι έμφυτη σε όλους τους ανθρώπους, με αποτέλεσμα κάθε άτομο να έχει δημιουργικές δυνατότητες. Έτσι, είναι απολύτως φυσιολογικό τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία να συμμετέχουν στο παιχνίδι, μία κατάσταση όπου χρησιμοποιούν τη φαντασία τους για να «δοκιμάσουν» τους τρόπους συμπεριφοράς και τις δυνάμεις τους. Σε τόσο μικρές ηλικίες, η χρήση της φαντασίας και της δημιουργικότητας είναι έμφυτη σε καταστάσεις «δοκιμής». Τα παιδιά, όταν ξεκινούν να φοιτούν στο σχολείο, ωριμάζουν και καταστέλλουν τη δημιουργικότητά τους εξαιτίας άλλων πιέσεων που δέχονται. Ο KenRobinson, Βρετανός συγγραφέας, ομιλητής και διεθνής σύμβουλος σε θέματα εκπαίδευσης είναι ένας από τους ένθερμους υποστηρικτές της δημιουργικότητας στο σχολείο. Θεωρεί ότι το σχολείο εκπαιδεύει τους/τις μαθητές/-ριες για να γίνουν καλοί/-ές επαγγελματίες και όχι δημιουργικοί/-ες στοχαστές. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το εκπαιδευτικό σύστημα είναι απαρχαιωμένο και ανακυκλώνει στείρες ιδέες.  Οι μαθητές/-ριες φοβούνται να κάνουν λάθη ενώπιον του/της εκπαιδευτικού, διότι έχουν μάθει ότι υπάρχει «μόνο μία σωστή απάντηση» (του/της διδάσκοντα/-ουσας), και όχι ο γόνιμος προβληματισμός και η ανταλλαγή ιδεών (Ken Robinson, TED talk, How schools kill creativity).

Αντίθετα, ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού είναι να ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα και την απροκατάληπτη σκέψη των μαθητών/-ριών. Οι δύο αυτές έννοιες αποτελούν πολύτιμες δεξιότητες για τους/τις φοιτητές/-ριες πανεπιστημίου, διότι τους βοηθούν να εξετάζουν διάφορα ζητήματα σύμφωνα με μία νέα προοπτική και παράλληλα να είναι δεκτικοί/-ές και να εκτιμούν την αξία της διαφορετικότητας των ανθρώπινων εμπειριών, γνώσεων και συστημάτων πεποιθήσεων. Στις επόμενες παραγράφους, παρουσιάζεται το πλαίσιο που αφορά τις δύο βασικές έννοιες που εξετάζονται σε αυτή την ενότητα, δηλαδή τη δημιουργική σκέψη και το ανοιχτό πνεύμα.

Δημιουργική σκέψη

Ένας σαφής ορισμός της δημιουργικής σκέψης προτείνεται από τους Kampylis and Berki (2014):

«Η δημιουργική σκέψη ορίζεται ως η σκέψη που δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές και τις μαθήτριες να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους για παραγωγή ιδεών, ερωτημάτων και υποθέσεων, να πειραματιστούν με εναλλακτικές λύσεις και να αξιολογήσουν τις ιδέες τους (καθώς και αυτές των άλλων), τις διαδικασίες και το τελικό προϊόν της δημιουργικότητάς τους».

Innovation and creation diagram (Cambridge)

Εικόνα 1. Developing the Cambridge Learner Attributes guide, Cambridge Assessment International Education. 53-74

Επομένως, για να γίνει ένας άνθρωπος δημιουργικός στοχαστής θα πρέπει να εξετάζει καθετί σύμφωνα με μία νέα προσέγγιση ή πιο απλά «να σκέφτεται έξω από το κουτί» (“thinking outside the box”). Η δεξιότητα αυτή συνεπάγεται να σκεφτείς με έναν τρόπο που άλλοι άνθρωποι δεν έχουν έως τώρα σκεφτεί.

Η αποκλίνουσα σκέψη, την οποία εισήγαγε για πρώτη φορά ο Joy Paul Guilford (1950) στο άρθρο του με τίτλο “Creativity” που δημοσιεύτηκε  στο επιστημονικό περιοδικό American Psychologist, συνδέεται στενά με τη δημιουργικότητα.

Η έννοια της αποκλίνουσας σκέψης σχετίζεται με τη διαδικασία ή τη μέθοδο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή δημιουργικών ιδεών σε συνδυασμό με την αναζήτηση πολλών δυνατών λύσεων. Η διαδικασία που συνδέεται με τη δημιουργικότητα αποσαφηνίστηκε μετέπειτα από τον Edward de Bono, ο οποίος επινόησε τον όρο «πλάγια σκέψη» (lateralthinking”) που χρησιμοποιείται ως έννοια συνώνυμη της «δημιουργικής σκέψης». Η πλάγια σκέψη είναι μία νοητική διεργασία, κατά τη διάρκεια της οποίας παράγονται ποικίλες ιδέες με στόχο την επίλυση ενός προβλήματος, και όχι μία βήμα προς βήμα προσέγγιση που χρησιμοποιεί με έμμεσο και δημιουργικό τρόπο τη λογική χωρίς να είναι άμεσα εμφανής (Oxford EnglishDictionary, 2019).

Το ανοιχτό πνεύμα ορίζεται ως «η ιδιότητα του ανθρώπου να είναι πρόθυμος να εξετάσει απόψεις και ιδέες που είναι νέες ή διαφορετικές σε σχέση με τις δικές του» (Oxford English Dictionary, 2019).

Είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη δημιουργική σκέψη και δίνει τη δυνατότητα στους/στις μαθητές/-ριες να ανακαλύπτουν υπερβαίνοντας τυχόν εμπόδια.

Η εκπαίδευση που ενισχύει το ανοιχτό πνεύμα των μαθητών/-ριών τους/τις βοηθά να επανεξετάσουν μία υπόθεση, να εντοπίσουν την παραπληροφόρηση και να σκεφτούν έναν εναλλακτικό τρόπο για να λάβουν μία απόφαση. Ακόμη, δίνει την ευκαιρία στους/στις μαθητές/-ριες να ανακαλύψουν με πόσο διαφορετικό τρόπο σκέφτονται και πράττουν διαφορετικοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ανάλογα με τις αντιλήψεις, τις αξίες, τις εμπειρίες και τις πεποιθήσεις τους. Το ανοιχτό πνεύμα μπορεί να λειτουργήσει ως ένα αντίδοτο στη στενότητα σκέψης που μπορεί να χαρακτηρίζει ένα άτομο που ασχολείται μόνο με ό,τι το ενδιαφέρει, ενώ αποτελεί έναν τρόπο για την επίλυση ενός προσωπικού ή κοινωνικού προβλήματος λαμβάνοντας υπόψη πολλούς και διαφορετικούς τρόπους σκέψης.

Ο/Η εκπαιδευτικός οφείλει να επιδιώκει τη δημιουργία ενός κλίματος δημιουργικότητας και απροκατάληπτης σκέψης στην τάξη του. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να αναζητά δημιουργικές, ευφάνταστες και ενδιαφέρουσες ιδέες τόσο για τον σχεδιασμό όσο και για τη διάρθρωση του μαθήματος. Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι μία δημιουργική παιδαγωγική στηρίζεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ δημιουργικής διδασκαλίας και δημιουργικής μάθησης ή με άλλα λόγια, για να αναπτυχθεί η δημιουργικότητα στην τάξη θα πρέπει και ο/η ίδιος/-α ο/η εκπαιδευτικός να γίνει πιο δημιουργικός/-ή (Lin Y, 2019).

ΠΩΣ;

Για τη δημιουργία ενός κλίματος δημιουργικότητας και απροκατάληπτης/ανοιχτής σκέψης στην τάξη απαιτείται ένα ασφαλές περιβάλλον στο οποίο οι μαθητές/-ριες θα μπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες και ρίσκα, ενώ συγχρόνως θα μπορούν να αποκτήσουν αυτονομία. Οι εκπαιδευτικοί, από την πλευρά τους, οφείλουν να διευκολύνουν τη διαδικασία της μάθησης, να καθοδηγούν τους/τις μαθητές/-ριες, ώστε να αναπτύσσουν περισσότερο δημιουργικές απαντήσεις σε διάφορα προβλήματα, και να διασφαλίζουν κλίμα αλληλοβοήθειας στην τάξη. Ο πρώτος τρόπος για να εντάξουν τη δημιουργικότητα στο πλαίσιο της μάθησης είναι να διαμορφώσουν στην τάξη ένα περιβάλλον που να ενθαρρύνει και να ενισχύει τη δημιουργικότητα των μαθητών/-ριών. Εκτός από αυτό, θα πρέπει να εξηγούν στους/στις μαθητές/-ριες πόσο σχετική είναι η έννοια του «λάθους». Σε μία δημιουργική προσέγγιση, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να εστιάζουν περισσότερο στην ποσότητα των απαντήσεων σε σχέση με την ποιότητα ή την επιτυχία των απαντήσεων τουλάχιστον ώσπου οι μαθητές/-ριες να εξοικειωθούν με το γεγονός ότι είναι φυσιολογικό να μην είναι όλες τους οι απαντήσεις ή προτάσεις σωστές. Με αυτό τον τρόπο, θα δημιουργήσουν ένα περιβάλλοναποδοχής και κατανόησης που θα βοηθήσει τους/τις μαθητές/-ριές τους να μη φοβούνται να κάνουν λάθη (Lin Y, 2019).

Οι μέθοδοι και οι στρατηγικές που μπορούν να υιοθετήσουν οι εκπαιδευτικοί είναι πολλές και διάφορες. Στις επόμενες παραγράφους, περιγράφονται προτάσεις και παραδείγματα σχετικά με τις μεθόδους διδασκαλίας και τις δημιουργικές προσεγγίσεις που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι εκπαιδευτικοί για να διευρύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες των μαθητών/-ριών τους.

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

«Έξι Καπέλα Σκέψης»

Η μεθοδολογία «Έξι Καπέλα Σκέψης» (Six Thinking Hats) του Edward De Bono αποτελεί μία τεχνική παράλληλης σκέψης, π.χ. εξέταση των επιπτώσεων μίας απόφασης από διάφορες οπτικές γωνίες. Η εν λόγω τεχνική παρέχει ένα πλαίσιο στους/στις μαθητές/-ριες για τη διερεύνηση έξι διακριτών πτυχών ενός περίπλοκου ζητήματος. Αυτή η ομαδική άσκηση μπορεί να προσαρμοστεί σε διάφορα σχολικά μαθήματα. Στόχος της συγκεκριμένης μεθόδου είναι να διαμορφώσει μία δημιουργική ατμόσφαιρα, να βελτιώσει τις δεξιότητες επικοινωνίας των μαθητών/-ριών, να τους/τις διδάξει να χρησιμοποιούν έναν σαφέστερο τρόπο σκέψης και να μεταβάλλουν εύκολα τον τρόπο της σκέψης τους. Ειδικότερα, η μεθοδολογία στηρίζεται σε έξι διαφορετικά καπέλα που έχουν διαφορετικό χρώμα και το καθένα συμβολίζει έναν συγκεκριμένο τρόπο σκέψης. Είναι σημαντικό όλοι/-ες να χρησιμοποιούν το ίδιο καπέλο ταυτόχρονα, διότι η μεθοδολογία αυτή δεν αφορά τις προσωπικές προτιμήσεις των συμμετεχόντων/-ουσών για έναν τρόπο σκέψης. Αντίθετα, έχει σχεδιαστεί με σκοπό την ενθάρρυνση της παράλληλης σκέψης, ώστε όλοι/-ες οι συμμετέχοντες/-ουσες να διερευνούν σε ομαδικό επίπεδο την κατάσταση και όχι να παίρνουν θέση υπέρ ή κατά ενός επιχειρήματος. Τα έξι καπέλα αντιπροσωπεύουν έξι διαφορετικές και συμπληρωματικές διαστάσεις της ανθρώπινης σκέψης:

6 thinking hats image

© By Edward De Bono, με επιφύλαξη παντός δικαιώματος.

\

Άσπρο καπέλο

Εστιάζει στην υιοθέτηση ουδέτερης και αντικειμενικής στάσης.

\

Μαύρο καπέλο

Είναι ισχυρό και απαραίτητο, διότι βοηθά στην ελαχιστοποίηση των λαθών μας. Υπάρχει κίνδυνος να κάνουμε υπερβολική χρήση του.

\

Κόκκινο καπέλο

Εστιάζει στις αυθόρμητες αντιδράσεις και τα συναισθήματα.

\

Κίτρινο καπέλο

Μας προτρέπει να σκεφτόμαστε με αισιοδοξία και να βλέπουμε τα οφέλη της απόφασής μας.

\

Πράσινο καπέλο

Εστιάζει στη δημιουργικότητα και μας βοηθά να υποβάλλουμε εναλλακτικές λύσεις καθώς και να αναζητούμε νέες ιδέες.

\

Μπλε καπέλο

Συμβολίζει τον έλεγχο της διαδικασίας, τον προγραμματισμό και τα σχέδια δράσης.

Η παραπάνω τεχνική μπορεί να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο σε ομαδικό αλλά και σε ατομικό επίπεδο, διότι διευκολύνει τη μετάβαση από έναν τρόπο σκέψης σε έναν άλλο σε σχέση με την προσέγγιση ενός ζητήματος. Εκτός από αυτό, προωθεί τη λογική αξιολόγηση των ιδεών και παράλληλα ενισχύει τον εποικοδομητικό χαρακτήρα του σχολιασμού. Η τεχνική αυτή, όταν εφαρμόζεται σε επίπεδο ομάδας, βοηθά στην αποφυγή συγκρούσεων και εμπνέει όλους/-ες τους/τις συμμετέχοντες/-ουσες να σκεφτούν ένα συγκεκριμένο ζήτημα ως προς μία ιδιαίτερη πτυχή του.

Μελέτη περίπτωσης

Η μελέτη περίπτωσης που ακολουθεί περιλαμβάνεται στο Κεφάλαιο 4 του οδηγού με τίτλο “Developing the Cambridge Learner attributes”, Cambridge Assessment International Education.

Δείχνει ότι οι «χώροι μάθησης» (“learner spaces”) μπορούν να βοηθήσουν τους/τις μαθητές/-ριες να αναπτύξουν και να εκφράσουν τη δημιουργική τους σκέψη.

“St. Andrew’s Scots School, Buenos Aires, Argentina – The Learnerspace: a new pedagogy by design”

Για να παρακολουθήσετε το βίντεο, κάντε κλικ εδώ:

Οι χώροι τύπου “makerspaces” είναι πλέον ευρέως διαδεδομένοι στα σχολεία όλου του κόσμου και έχουν ως στόχο να ενθαρρύνουν τους/τις μαθητές/-ριες να εκφράσουν τη δημιουργικότητα και τη δημιουργική τους σκέψη μέσω του σχεδίου. Μία παρόμοια προσέγγιση μάθησης είναι η μετατροπή ενός παραδοσιακού χώρου σε «χώρο μάθησης» (Learnerspace), ούτως ώστε η  παιδαγωγική ναστραφεί σε περισσότερο μαθητοκεντρική κατεύθυνση.

Από τους πολλούς χώρους που διαθέτει ένα σχολείο, η σχολική βιβλιοθήκη προσφέρεται ως ένας ιδανικός χώρος μάθησης. Σε αυτό το πλαίσιο, σχεδιάζουμε να ενσωματώσουμε αρχές μάθησης του 21ου αιώνα μέσω μίας τολμηρής αλλά ουσιαστικής μεταβολής, η οποία είναι κάτι περισσότερο από μία αλλαγή στη διαρρύθμιση του χώρου.

Η πρώτη διάσταση της αλλαγής σχετίζεται με την αρχή ότι η μάθηση είναι συνεχής και υπερβαίνει τα φυσικά και χρονικά όρια της σχολικής τάξης. Αν απομακρύνουμε τα βιβλία από τη σχολική βιβλιοθήκη και τα μεταφέρουμε στους διαδρόμους και σε άλλα τμήματα του σχολείου, μεταδίδουμε το μήνυμα ότι η μάθηση δεν περιορίζεται σε έναν συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Αν δώσουμε τη δυνατότητα στους/στις μαθητές/-ριες να έχουν ελεύθερη πρόσβαση στα βιβλία χωρίς έλεγχο ή περιορισμό στον χώρο του σχολείου, τότε φαίνεται σαν να δηλώνουμε ρητά ότι η μάθηση είναι μία ανώτερη αξία που δεν γνωρίζει όρια ή περιορισμούς.

 Για να μετακινηθούμε από τη βιβλιοθήκη σε έναν «χώρο μάθησης» (Learnerspace), το σημαντικότερο στοιχείο είναι ο επανασχεδιασμός του χώρου με τρόπο που να καθιστά τη μάθηση μία ευχάριστη διαδικασία. Στην προκειμένη περίπτωση, δημιουργήθηκαν τρεις διαφορετικοί χώροι:  (α) ένας μεγάλος και ευέλικτος χώρος με έπιπλα που μπορούν να μετακινηθούν ελεύθερα προκειμένου να εξυπηρετούν πολλαπλές ανάγκες, (β) ένα «σιωπηλό δωμάτιο» που θα μπορούσε να μοιάζει με δάσος ή σπηλιά, και (γ)μία αίθουσα συνεργασίας με δύο προτζέκτορες και ψηλούς τοίχους στους οποίους θα μπορούν να γράψουν οι μαθητές/-ριες.

Οι αντιδράσεις των μαθητών/-ριών ξεπέρασαν τις μεγαλύτερές μας προσδοκίες. Η σχολική βιβλιοθήκη, μετατράπηκε από έναν χώρο στον οποίο κατέφευγαν οι μαθητές/-ριες για να γλυτώσουν από το κρύο σε κέντρο αναφοράς του σχολείου. Οι μαθητές/-ριες μας εξέπληξαν, διότι καταλάμβαναν οικειοθελώς τον χώρο και του έδιναν απρόσμενη ζωντάνια.

Οι εκπαιδευτικοί από την πλευρά τους διεξήγαγαν το μάθημά τους στο Learnerspace, ενώ συχνά μοιράζονταν τον χώρο με άλλους/-ες συναδέλφους τους. Επίσης, άρχισαν σταδιακά να διαφοροποιούν τη διδασκαλία τους σύμφωνα με τις ατομικές ανάγκες των μαθητών/-ριών τους.

Η προσπάθειά τους είχε ως αποτέλεσμα να βιώσουν οι μαθητές/-ριές τους αληθινή χαρά μέσα από τη διαδικασία της μάθησης.Ενδεικτικά, πραγματοποίησαν φιλοσοφικές συζητήσεις, διαγωνισμούς γνώσεων, εκπαιδευτικά επιτραπέζια παιχνίδια και ακόμη και σκακιέρα με χρονόμετρο για να τους αποδείξουν ότι η μάθηση μπορεί να γίνει μία ενδιαφέρουσα και συνάμα απολαυστική εμπειρία.

Το Learnerspace περιλαμβάνει τα περισσότερα από τα επιθυμητά χαρακτηριστικά της μάθησης. Οι μαθητές/-ριες συζητούν για τη μαθησιακή τους εμπειρία και συμμετέχουν αβίαστα σε μεταγνωστικούς αναστοχασμούς που ευνοούν τόσο το συνεργατικό περιβάλλον όσο και το κυριολεκτικό γράψιμο στους τοίχους. Επιπλέον, οι μαθητές/-ριες εξαρτώνται σε μικρότερο βαθμό από τον/την εκπαιδευτικό και εκφράζουν ενεργά τη δημιουργικότητά τους στον χώρο που κινούνται μέσω της υλοποίησης δημιουργικών δραστηριοτήτων. Εκτός από αυτό, καταλαμβάνουν τον χώρο που τους αναλογεί στις συναντήσεις με γνώμονα τον ηγετικό ρόλο που έχουν αναλάβει και δημιουργούν νέες εξωσχολικές εργασίες (projects).

Επίσης, πολλές από τις ομαδικές συζητήσεις και τις συναντήσεις πραγματοποιούνται σε έναν ανοιχτό χώρο που θυμίζει την αρχαία αγορά της Αθήνας και χαρακτηρίζεται από ένα κλίμα δεκτικότητας που εμπνέει τέτοιες συζητήσεις και εργασίες (projects)που προκύπτουν στο πλαίσιο αυτών των συναντήσεων. Συχνά, υποτιμάται ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει το περιβάλλον μάθησης στη διαμόρφωση ενός νέου τρόπου μάθησης, ο οποίος θα συμβαδίζει με τις πληροφορίες που κατακλύζουν τον σύγχρονο κόσμο. Αν και μερικές φορές, τα σχολεία αποθαρρύνονται από το μέγεθος των αλλαγών που απαιτείται να γίνουν, ο δικός μας χώρος μάθησης (Learnerspace) έχει αποδείξει ότι μικρές αλλαγές στη διαρρύθμιση μπορούν να έχουν ουσιαστικά και θετικά αποτελέσματα.

Βίντεο

Τα βίντεο που έχουν επιλεχθεί σε αυτή την ενότητα μπορούν να βοηθήσουν τους/τις εκπαιδευτικούς να αναπτύξουν κλίμα δημιουργικότητας και απροκατάληπτης σκέψης.

Creative thinking – how to get out of the box and generate ideas: Giovanni Corazza at TEDxRoma
Διάρκεια: 13,38 λεπτά

Are You Open Minded? Three Ways to Break Thinking Patterns | Paul Sloane | TEDx University of Brighton
Διάρκεια: 15,26 λεπτά

An Article about creativity and innovation for teachers that contains different videos inside.

Διαδραστικές Πηγές

  • iEARN: είναι μία διαδικτυακή (online) πλατφόρμα διασύνδεσης σχολείων για την ανταλλαγή καλών πρακτικών, πόρων, προγραμμάτων μάθησης μεταξύ εκπαιδευτικών και στρατηγικών για την ανάπτυξη δημιουργικής σκέψης. Τα150 έργα του iEARN έχουν σχεδιαστεί από εκπαιδευτικούς και μαθητές/-ριες με στόχο να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του προγράμματος σπουδών και της τάξης στην οποία διδάσκουν ή φοιτούν αντίστοιχα. Όσοι/-ες ενδιαφέρονται να γραφτούν στην πλατφόρμα, επιλέγουν ένα online πρόγραμμα και εξετάζουν πώς μπορούν να το εντάξουν στην τάξη τους. Στο πλαίσιο του προγράμματος που έχουν επιλέξει, οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές/-ριες εισέρχονται σε online forums, όπου αλληλογνωρίζονται και συμμετέχουν σε τρέχοντα προγράμματα με τις τάξεις τους σε σχολεία του εξωτερικού που συμμετέχουν στο ίδιο πρόγραμμα (https://iearn.org/about).

  • Για την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης, ιδιαίτερα χρήσιμα μπορούν να φανούν τα μαθήματα και τα εργαστήρια καταιγισμού ιδεών (brainstorming), καθώς μπορούν να δημιουργήσουν μία συλλογική δημιουργική ατμόσφαιρα μεταξύ των εκπαιδευτικών και των μαθητών/-ριών. Ένα εξίσου ενδιαφέρον δωρεάν εργαλείο για ομαδική διαδικτυακή εργασία είναι το Realtime Board. Πρόκειται για έναν online whiteboard (ψηφιακό πίνακα) στον οποίο χρησιμοποιούνται εικονικά post-it, εικόνες κτλ. Ένα άλλο αξιόλογο εργαλείο είναι το Popplet, το οποίο σας δίνει τη δυνατότητα να καταγράφετε με οπτικό τρόπο τις ιδέες και τις σκέψεις σας, καθώς και να ανεβάζετε κείμενα, βίντεο και εικόνες.

  • Πολλά διαδικτυακά (online) εργαλεία διευκολύνουν τον καταιγισμό ιδεών και κατ’ επέκταση μπορούν να ενεργοποιήσουν τη δημιουργική σκέψη. Σε αυτή την περίπτωση, τα λογισμικά Νοητικών Χαρτών μπορούν να αποδειχθούν πολύ χρήσιμα, διότι ευνοούν τη συλλογική σκέψη και τη δημιουργία συνθηκών προσομοίωσης.
    Ενδεικτικά, ορισμένοι ανοιχτοί εκπαιδευτικοί πόροι που προσφέρουν ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση είναι οι εξής: Xmind, FreePlane και FreeMind.

  • Σε ό,τι αφορά την προσέγγιση ανοιχτού πνεύματος για εκπαιδευτικούς, ο εκπαιδευτικός οργανισμός MacMillanEducation ανέπτυξε έναν συνδυασμό έντυπου και ψηφιακού υλικού για εκπαιδευτικούς και μαθητές/-ριες. Hεπικοινωνιακή και επαγωγική προσέγγιση του μαθήματος έχει ως στόχο να προσφέρει στους μαθητές και τις μαθήτριες δεξιότητες ζωής, οι οποίες είναι απαραίτητα εφόδια ζωής, διαδικτυακή υποστήριξη και πρακτική, οι οποίες συμβάλλουν στην εξοικονόμηση χρόνου για τους/τις εκπαιδευτικούς.
    Μερικά δείγματα των κεφαλαίων του Open Mind διατίθενται δωρεάν μέσω του Διαδικτύου και παρουσιάζουν ενδιαφέρουσες δραστηριότητες για διαφορετικά επίπεδα και με διαφορετικό εργαλείο υποστήριξης (π.χ. βιβλίο, ηχογραφημένο κείμενο κτλ.).

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΑΞΗΣ

H δημιουργική σκέψη και το απροκατάληπτο πνεύμα είναι δύο προσεγγίσεις που υπερβαίνουν εμπόδια, όπως τα στερεότυπα που εμφανίζονται σε διάφορα περιβάλλοντα. Και οι δύο προσεγγίσεις βοηθούν στην αποφυγή της πόλωσης, η οποία καλλιεργεί το έδαφος για τη ριζοσπαστικοποίηση. Επίσης, αυτές οι μέθοδοι μπορούν να βοηθήσουν τους/τις μαθητές/-ριες σε διάφορες πτυχές της τρέχουσας και μελλοντικής τους ζωής και όχι μόνο στην τάξη, όπως για παράδειγμα να αγνοήσουν τυχόν στερεότυπα και να αναπτύξουν ενεργό συμμετοχή στα κοινά.

Ανακεφαλαιώνοντας, οι εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να ακολουθήσουν μερικές χρήσιμες συμβουλές, όπως οι παρακάτω, για να εκπαιδεύσουν τους/τις μαθητές/-ριές τους σε ένα περιβάλλον σχολικής τάξης που ενθαρρύνει τη δημιουργική σκέψη και το απροκατάληπτο πνεύμα:

  • Διδάξτε στους/στις μαθητές/-ριές σας πώς να αναλύουν διαφορετικές πτυχές ενός ζητήματος με δεκτικότητα και σεβασμό. Η σκέψη χρειάζεται εξάσκηση για να γίνει δημιουργική.
  • Διδάξτε στους/στις μαθητές/-ριές σας πώς να εντοπίζουν την παραπληροφόρηση και ευρέως διαδεδομένα στερεότυπα με στόχο την αποφυγή της ριζοσπαστικοποίησης και τη μελλοντική ενεργό συμμετοχή στα κοινά.
  • Προσπαθήστε να αποφεύγετε τις υπεργενικεύσεις που αφορούν άλλους πολιτισμούς, θρησκείες, χώρες και πληθυσμούς. Προτιμήστε να κατανοήσετε και να γνωρίσετε καλύτερα τους ανθρώπους που έχουν διαφορετική κουλτούρα και προσωπική άποψη για να γίνετε ανοιχτόμυαλος και δημιουργικός στοχαστής.

Διδάξτε στους/στις μαθητές/-ριές σας τι είναι το απροκατάληπτο/ανοιχτό πνεύμα και διεγείρετε τη σκέψη τους παρέχοντάς τους μαθησιακές εμπειρίες που θα τους φέρουν σε επαφή με μαθητές/-ριες από άλλες χώρες (π.χ. μέσω του iERN) ή οργανώνοντας συναντήσεις που θα τους δώσουν την ευκαιρία για άμεση αλληλεπίδραση με ανθρώπους από άλλους πολιτισμούς ή με διαφορετικές απόψεις από τις δικές τους.

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ

H διαδικασία της δημιουργικότητας είναι θεμελιώδης για τη μάθηση των μαθητών/-ριών. Για τον λόγο αυτό, η καλλιέργεια της δημιουργικότητας θεωρείται ως ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της καλής διδασκαλίας όλων των διδακτικών αντικειμένων. Όπως υποστηρίζει ο Ken Robinson «μπορείς να γίνεις δημιουργικός στα πάντα – στα μαθηματικά, τη φυσική, τη μηχανική, τη φιλοσοφίακαι στον βαθμό που μπορείς στη μουσική ή τη ζωγραφική ή τον χορό». Η απροκατάληπτη και δημιουργική διδασκαλία μπορεί να αξιοποιηθεί πλήρως σε κάθε μάθημα.

Μία μέθοδος που μπορεί να ενεργοποιήσει τη δημιουργική σκέψη καθώς και να χρησιμοποιηθεί σε όλα τα διδακτικά αντικείμενα είναι η σωκρατική (μαιευτική) μέθοδος για την υποβολή διερευνητικών ερωτήσεων. Μία καλή ερώτηση, εκ μέρους του/της εκπαιδευτικού ή του/της μαθητή/-ριας, έχει τη δύναμη να κάνει τη σκέψη του/της μαθητή/-ριας ορατή, ενώ αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της διαρκούς ανατροφοδότησης μεταξύ εκπαιδευτικού-μαθητών/-ριών στην τάξη που βοηθά στην καθοδήγηση της διαδικασίας. Σύμφωνα με έρευνες, οι εκπαιδευτικοί για να βελτιώσουν την ποιότητα των σκέψεων και των απαντήσεων των μαθητών/-ριών θα πρέπει να προσέχουν ιδιαίτερα τη διατύπωση και την υποβολή των ερωτήσεων που σκοπεύουν να ρωτήσουν κατά τη διάρκεια του μαθήματος (Budd Rowe M, 1986). Για παράδειγμα, ερωτήσεις που ενεργοποιούν απαντήσεις, οι οποίες απαιτούν σύνθετη νοητική επεξεργασία, μπορούν να ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα των μαθητών/-ριών. Ερωτήσεις του τύπου «Τι θα γινόταν αν…;» και «Γιατί…;» τείνουν να ενεργοποιούν τη δημιουργική και την κριτική σκέψη, ειδικά αν ακολουθούνται από επιπλέον ερωτήσεις που προκαλούν και ενθαρρύνουν τον/τη μαθητή/-ρια να διερευνήσει την απάντηση σε μεγαλύτερο βάθος. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, είναι εξίσου σημαντικό ο/η εκπαιδευτικός να παρακινεί τους/τις μαθητές/-ριές του/της να σκεφτούν και να διατυπώσουν δικές τους ερωτήσεις. Η ερώτηση ενός/μίας μαθητή/-ριας μπορεί να φωτίσει τη δική του/της τρέχουσα σκέψη και να τον/τη βοηθήσει στη διδασκαλία, αφού μπορεί να αποτελέσει μία ιδανική ευκαιρία για την πραγματοποίηση μίας δημιουργικής δραστηριότητας. Αν ενθαρρύνετε τους/τις μαθητές/-ριές σας να διατυπώνουν και να υποβάλλουν ερωτήσεις, θα έχετε τη δυνατότητα:

  • Να αναπτύξετε τη δημιουργική περιέργεια των μαθητών/-ριών γύρω από το υπό συζήτηση θέμα και να ενισχύσετε τον βαθμό συμμετοχής τους,
  • Να κινητοποιήσετε τους/τις μαθητές/-ριες, ώστε να «σκεφτούν σοβαρά» το εν λόγω θέμα,
  • Να βοηθήσετε τους/τις μαθητές/-ριες να εμπεδώσουν το διδακτικό υλικό,
  • Να προτείνετε στους/στις μαθητές/-ριες την εξέταση του θέματος από διαφορετικές οπτικές γωνίες,
  • Να αποσαφηνίσετε τον στόχο ή το σχέδιο που έχουν ορίσει για τη διεξαγωγή της δικής τους έρευνας, και
  • Να τους/τις εμπνεύσετε να βρουν την απάντηση στο ερώτημα που θέσατε.

Πώς μπορούμε να αναπτύξουμε τη δημιουργικότητα στο μάθημα των μαθηματικών;

Προσπαθήστε να ανακαλύψετε πολλαπλούς τρόπους για την επίλυση των προβλημάτων.

Οι εκπαιδευτικοί για να ενισχύσουν τη δημιουργικότητα των μαθητών/-ριών τους μπορούν να τους αναθέτουν ασκήσεις και προβλήματα που θα τους δίνουν τη δυνατότητα:

  • Να βρίσκουν ποικίλους τρόπους για την επίλυση ενός προβλήματος.
  • Να υποβάλλουν τις δικές τους ερωτήσεις εκτός από το να απαντούν σε αυτές που απευθύνει ο/η εκπαιδευτικός.
  • Να ανακαλύπτουν σχέσεις, μοτίβα και νέες συνδέσεις.
  • Να κάνουν υποθέσεις για τα αποτελέσματα που μπορεί να επιφέρει μία αλλαγή.
  • Να διαμορφώνουν ένα περιβάλλον στο οποίο τα λάθη επιτρέπονται.
P1 M5 Developing the Cambridge Learner attributes

Εικόνα 2 Developing the Cambridge Learner attributes, Cambridge Assessment International Education, σελίδα 74

Πώς μπορούμε να αναπτύξουμε τη δημιουργικότητα των μαθητών/-ριών στο μάθημα των ξένων γλωσσών;

  • Ενημερωθείτε σχετικά με τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα Ανταλλαγής Νέων Erasmus+ για διάφορες κατηγορίες (π.χ. κουλτούρα, παραδόσεις, γαστρονομία κτλ.) Erasmus+ εδώ:
  • Οργανώστε ένα πρόγραμμα (project) σε συνεργασία με σχολεία του εξωτερικού, ώστε οι μαθητές/-ριές σας να έχουν την ευκαιρία να εξασκηθούν στην ξένη γλώσσα που διδάσκετε.
    https://ec.europa.eu/programmes/erasmus-plus/node_en
Young people laughing while reading a book

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ken Robinson, TED talk, How schools kill creativity.

Kampylis, Berki. (2014). Nurturing creative thinking. International Academy of Education, Volume 25.

Guilford J.P (1950). Creativity. American Psychologist, Volume 5, Issue 9, 444-454.

Oxford English Dictionary: lateral thinking, Oxford University Press. Retrieved 19 December 2019.

Oxford English Dictionary: open-mindedness, Oxford University Press. Retrieved 19 December 2019.

Lin, Y. (2011) Fostering creativity through education – a conceptual framework of creative pedagogy. Creative Education 2 (3) 149–155.

Lin, Y. (2019) Teaching English Writing to Develop Creative Thinking Skills For High School Students.

http://www.co-operation.org/what-is-cooperative-learning

Stankodic, Basic, Papic, Aleksic (2011). The Education of using mind maps in teaching.

The Six Thinking Hats, by Edward de Bono. https://www.debono.com/

Developing the Cambridge Learner Attributes guide,Cambridge Assessment International Education. 53-74

Budd Rowe, M. (1986). Slowing down may be a way of speeding up! Journal of Teacher Education, 37, p. 43.

 

Contact Us

Do you want to sign up to receive our newsletter or write us to have more information?

Coordinator – Centro per lo Sviluppo Creativo Danilo Dolci – Italy

antonella.alessi@danilodolci.org