ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Διακρίσεις και δικαιώματα

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το θέμα της παρούσας ενότητας είναι οι διακρίσεις και τα δικαιώματα που αφορούν στις μεθόδους πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Οι διακρίσεις περιλαμβάνουν διαφοροποιημένες συμπεριφορές προς ένα άτομο ή μία ομάδα ανθρώπων λόγω του χρώματος του δέρματός τους, του φύλου τους, της σεξουαλικότητάς τους, κτλ., ιδιαίτερα με χειρότερο τρόπο, από τον τρόπο που το ίδιο άτομο συμπεριφέρεται στους άλλους ανθρώπους. (Πηγή: https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/discrimination)

Με άλλα λόγια, μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση αφορά στο να συμπεριφερόμαστε άδικα σε ένα άτομο λόγω του ποιος/-α είναι ή λόγω των χαρακτηριστικών του/της.

Σίγουρα, πολλές πηγές δικαίου αντιμετωπίζουν το θέμα των διακρίσεων, αλλά εδώ, θα αναλύσουμε μόνο αυτές που αφορούν τη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μετά θα προχωρήσουμε σε μία σύγκριση με την κύρια πηγή του βρετανικού συστήματος.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το ρυθμιστικό πλαίσιο για την αποφυγή των διακρίσεων έχει καταγράψει πολλές μετατροπές που έχουν συμβάλει στη δημιουργία μίας περίπλοκης συλλογής κανόνων που εξασφαλίζουν ένα ευρύτερο πεδίο για την απαγόρευση των διακρίσεων στην Ευρώπη.

Συγκεκριμένα, αυτή η απαγόρευση καθιερώνεται σήμερα από το άρθρο 14 και το Πρωτόκολλο Αρ. 12 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου – ΕΣΔΑ), από τα άρθρα 10, 18 και 19, της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από το άρθρο 21 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπρόσθετα, έχει υιοθετηθεί μία σειρά από οδηγίες για την προστασία της αρχής των μη-διακρίσεων και συγκεκριμένα οι Οδηγίες 2000/43/ΕΚ, 2000/78/ΕΚ, 2004/113/ΕΚ και 2006/54/ΕΚ.

Το άρθρο 14 με τίτλο «Απαγόρευση των διακρίσεων» αναφέρει ότι:

<<Η χρήσις των αναγνωριζομένων εν τη παρούση Συμβάσει δικαιωμάτων και ελευθεριών δέον να εξασφαλισθή ασχέτως διακρίσεως φύλου, φυλής, χρώματος, γλώσσης, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής προελεύσεως, συμμετοχής εις εθνικήν μειονότητα, περιουσίας, γεννήσεως ή άλλης καταστάσεως.>>

Ενώ το άρθρο 21, με τίτλο «Απαγόρευση διακρίσεων», υπογραμμίζει ότι:

<< 1. Απαγορεύεται κάθε διάκριση ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού.

Εντός του πεδίου εφαρμογής των Συνθηκών και με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεών τους, απαγορεύεται κάθε διάκριση λόγω ιθαγενείας.>>

Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, απαγορεύεται οποιαδήποτε μορφή διάκρισης από διάφορες πηγές δικαίου αλλά πράγματι η ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορούν να προστατευτούν και να προωθηθούν με βάση μόνο τα όργανα επιβολής του νόμου. Η εκπαίδευση στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση της κατανόησης, της υποστήριξης και της προώθησής τους από όλους τους ανθρώπους.

Λαμβάνοντας υπόψη αυτά που έχουν ειπωθεί, το θέμα της παρούσας ενότητας είναι η αποφυγή και η καταπολέμηση κάθε είδους διακρίσεων στα σχολεία, παρέχοντας στους/στις εκπαιδευτικούς χρήσιμο υλικό και δραστηριότητες. Αυτή η προσέγγιση είναι, συνήθως, ευέλικτη, εστιασμένη στον/στη μαθητή/-ρια, συγκεκριμένη και χρησιμοποιεί μία συμμετοχική προσέγγιση που είναι ιδανική για την εκπαίδευση νέων.

Πηγή: https://zenpencils.com/comic/134-the-universal-declaration-of-human-rights/

ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Η παρούσα ενότητα στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των μαθητών/-ριών σχετικά με την ισότητα των ανθρώπων ανεξάρτητα από διαφορές στο χρώμα του δέρματός τους, στα ρούχα τους, στην προφορά, στον τρόπο συμπεριφοράς, στη θρησκεία κτλ. και κατ’ επέκταση, σχετικά με το δικαίωμα να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα και αμοιβαίο σεβασμό.

Οι μαθησιακοί στόχοι της ενότητας είναι οι εξής:

Η συνειδητοποίηση των μαθητών/-ριών σχετικά με το νομικό πλαίσιο κατά των διακρίσεων της ΕΕ·
Η εκμάθηση ενδιαφερόντων στοιχείων και η περιέργεια για τους/τις συμμαθητές/-ριες από άλλα πολιτισμικά πλαίσια (φαγητό, μουσική, χορός, ρούχα κτλ.)·
Η ανακάλυψη τρόπων να τα πηγαίνουμε καλά με διαφορετικές πολιτισμικές παραδόσεις.

Στο τέλος των δραστηριοτήτων, οι μαθητές/-ριες θα πρέπει να έχουν καταλάβει ότι οι διαφορές είναι ένα καλό πράγμα και αποτελούν προσωπικό πλούτο και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να τις σεβόμαστε.

Επίσης, θα πρέπει να κατανοήσουν ότι η ισότητα είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα που όλοι οι άνθρωποι πρέπει να απολαμβάνουν.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η διάκριση δεν αφορά μόνο στο να συμπεριφερόμαστε διαφορετικά στους ανθρώπους λόγω συγκεκριμένων χαρακτηριστικών αλλά μπορεί να εκδηλώνεται και με πολλούς άλλους τρόπους που συνήθως δεν μπορούμε να φανταστούμε.

Σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ, οι κατηγορίες των διακρίσεων είναι οι επόμενες (Πηγή: Εγχειρίδιο σχετικά με την ευρωπαϊκή νομοθεσία κατά των διακρίσεων, Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Συμβούλιο της Ευρώπης, 2010. https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/1510-FRA-CASE-LAW-HANDBOOK_EL.pdf):

Άμεση διάκριση (Οδηγία της ΕΕ για τη Φυλετική Ισότητα, αρ.2)

Άμεση διάκριση συντρέχει όταν σε ένα πρόσωπο επιφυλάσσεται δυσμενής μεταχείριση, σε σύγκριση με αυτήν της

οποίας έτυχε ή θα ετύγχανε ένα άλλο πρόσωπο που βρίσκεται σε όμοια κατάσταση, λόγω κάποιου ιδιαίτερου χαρακτηριστικού που φέρει το πρόσωπο αυτό, το οποίο όμως προστατεύεται (προστατευόμενο χαρακτηριστικό).

Έμμεση διάκριση (Οδηγία της ΕΕ για τη Φυλετική Ισότητα, αρ.2)

Συντρέχει έμμεση διάκριση όταν μια εκ πρώτης όψεως ουδέτερη διάταξη, κριτήριο ή πρακτική μπορεί να θέσει πρόσωπα συγκεκριμένης φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής σε μειονεκτική θέση συγκριτικά με άλλα πρόσωπα.

Πολλαπλές και συνδυαστικές/διατομεακές διακρίσεις (ΕΣΔΑ, αρ. 12 και Πρωτόκολλο Αρ. 12)

Οι «Πολλαπλές διακρίσεις» περιγράφουν τις διακρίσεις που λαμβάνουν χώρα με βάση διαφορετικούς λόγους που λειτουργούν ξεχωριστά.

Οι «συνδυαστικές/διατομεακές διακρίσεις» περιγράφουν μία κατάσταση όπου διαφορετικοί λόγοι λειτουργούν και αλληλεπιδρούν ταυτόχρονα με τέτοιο τρόπο ώστε να μη διαχωρίζονται και να παράγουν συγκεκριμένα είδη διακρίσεων.

Συνήθως οι «πολλαπλές διακρίσεις» περιγράφουν τις διακρίσεις που λαμβάνουν χώρα με βάση διαφορετικούς λόγους που λειτουργούν ταυτόχρονα, ενώ οι «συνδυαστικές/διατομεακές διακρίσεις» αναφέρονται σε μία κατάσταση όπου διαφορετικοί λόγοι λειτουργούν ταυτόχρονα και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους την ίδια στιγμή με τέτοιο τρόπο που δεν διαχωρίζονται και παράγουν συγκεκριμένα είδη διακρίσεων.

Παρενόχληση (Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, άρθρο 26)

Η παρενόχληση συνιστά ειδική μορφή διάκρισης στο πλαίσιο των οδηγιών της ΕΕ περί καταπολέμησης των διακρίσεων. Προηγουμένως αντιμετωπιζόταν ως συγκεκριμένη εκδήλωση άμεσης διάκρισης. Η αφιέρωση ξεχωριστής ενότητας στο θέμα της παρενόχλησης στο πλαίσιο των οδηγιών οφείλεται περισσότερο στη σημασία

που έχει η επισήμανση αυτής της ιδιαίτερα επιβλαβούς μορφής διακριτικής μεταχείρισης και όχι τόσο σε αλλαγή της εννοιολογικής συλλογιστικής.

Ειδικά ή συγκεκριμένα μέτρα (Οδηγία της ΕΕ για τη Φυλετική Ισότητα, Αρ. 5 και Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, αρ. 23-26)

Για να εξασφαλιστεί η ισότιμη απόλαυση των δικαιωμάτων, οι κυβερνήσεις, οι εργοδότες και οι πάροχοι υπηρεσιών μπορεί να χρειαστεί να λάβουν ειδικά ή συγκεκριμένα μέτρα για να προσαρμόσουν τους κανόνες και τις πρακτικές τους σε αυτούς τους ανθρώπους που φέρουν διαφορετικά χαρακτηριστικά.

Οι όροι «ειδικά» ή «συγκεκριμένα» μέτρα, μπορεί να περιλαμβάνουν μία προηγούμενη μειονεκτική θέση, στην οποία βρέθηκαν οι άνθρωποι με διαφορετικά χαρακτηριστικά.

Έγκλημα μίσους

Εγκλήματα υποκινούμενα από προκατάληψη, που είναι γνωστά ως εγκλήματα μίσους, δεν επηρεάζουν μόνο τα άτομα στα οποία επιδρούν αλλά και τις κοινότητες και τις κοινωνίες ως όλον.

Εγκλήματα όπως οι απειλές, οι σωματικές επιθέσεις, η καταστροφή περιουσίας ή ακόμα και οι φόνοι που είναι υποκινούμενοι από μισαλλοδοξία προς συγκεκριμένες ομάδες της κοινωνίας, περιγράφονται ως εγκλήματα μίσους ή προκατάληψης. Ως έγκλημα μίσους ορίζεται οποιοδήποτε έγκλημα στοχεύει ένα άτομο με βάση τα αντιληπτά του χαρακτηριστικά. Το ουσιαστικό στοιχείο που διαχωρίζει τα εγκλήματα μίσους από τα άλλα εγκλήματα είναι ότι υπάρχει ένα κίνητρο προκατάληψης.

Ρητορική μίσους

Η ρητορική μίσους είναι η προώθηση του μίσους με βάση έναν από τους προστατευόμενους λόγους.

Περιλαμβάνει όλες τις μορφές δημόσιας έκφρασης, οι οποίες διαδίδουν, υποκινούν, προωθούν ή δικαιολογούν το μίσος, τις διακρίσεις και την έχθρα προς μία συγκεκριμένη ομάδα. Είναι επικίνδυνη, γιατί συμβάλλει στο αναπτυσσόμενο κλίμα της μισαλλοδοξίας ενάντια συγκεκριμένων ομάδων. Οι λεκτικές επιθέσεις μπορούν να μετατραπούν σε σωματικές επιθέσεις.

Ανάμεσα στους επιλεγμένους τομείς προστασίας, θα πρέπει να εστιάσουμε στην Εκπαίδευση. Κατά το ευρωπαϊκό δίκαιο, η προστασία από τις διακρίσεις μέσω της πρόσβασης στην εκπαίδευση αναπτύχθηκε αρχικά στο πλαίσιο της ελεύθερης μετακίνησης των ατόμων, και ιδιαίτερα των παιδιών των εργατών/-ριών. Το άρθρο 14 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ εγγυάται το δικαίωμα στην εκπαίδευση και την πρόσβαση στη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση. Η νομοθεσία του δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εκπαίδευση, αφορά συγκεκριμένα στην ίση πρόσβαση στα εκπαιδευτικά ιδρύματα των κρατών μελών και ισότιμη πρόσβαση στις εκπαιδευτικές επιδοτήσεις. Σε αυτό το σημείο, θα ήταν ενδιαφέρον να συγκρίνουμε το νομικό πλαίσιο της ΕΕ σχετικά με τις διακρίσεις με κάποιο εθνικό νομικό πλαίσιο. Εδώ θα το συγκρίνουμε με το αντίστοιχο βρετανικό.

Σε ό,τι αφορά στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Νόμος για την Ισότητα είναι η πιο σημαντική νομοθετική πηγή σχετικά με το θέμα των διακρίσεων.

Ο Νόμος για την Ισότητα 2010 υπογραμμίζει 9 προστατευόμενα χαρακτηριστικά:

Ηλικία
Φύλο
Φυλή
Ειδικές ανάγκες
Θρησκεία
Εγκυμοσύνη και μητρότητα
Σεξουαλικός προσανατολισμός
Φυλομετάβαση
Γάμος και σύμφωνο συμβίωσης

Εφόσον αυτή η ενότητα αφορά τις διακρίσεις στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, ας δούμε συγκεκριμένα πώς αυτές μπορεί

να εκδηλωθούν.

Υπάρχουν τεσσάρων ειδών διακρίσεις στο εκπαιδευτικό πλαίσιο ή στο σχολείο:

Άμεση διάκριση

Η άμεση διάκριση αφορά στην άνιση μεταχείριση των παιδιών με βάση το φύλο, τις ειδικές τους ανάγκες, την εθνότητα, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την θρησκευτική τους πίστη ή την ηλικία τους.

Έμμεση διάκριση

Η έμμεση διάκριση αφορά στις πολιτικές και τις πρακτικές που επηρεάζουν μία ομάδα παιδιών περισσότερο από άλλες χωρίς να υπάρχει ξεκάθαρη αιτία. Οι ομάδες προστατεύονται από τη νομοθεσία που περιλαμβάνει τις ομάδες που χαρακτηρίζονται από το φύλο τους, την εθνότητά τους, τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, τη θρησκεία ή την πίστη ή την ηλικία. Σχετικά με τις ειδικές ανάγκες, μπορούν να γίνουν προσαρμογές, ώστε η έμμεση διάκριση να αποφευχθεί.

Παρενόχληση

Η παρενόχληση μπορεί να εκδηλωθεί, όταν το σχολείο παίρνει μέρος ή ασκεί ανεπιθύμητες συμπεριφορές που στοχεύουν ή έχουν ως αποτέλεσμα την παραβίαση της αξιοπρέπειας του παιδιού ή τη δημιουργία ενός εκφοβιστικού, εχθρικού, μειονεκτικού, ταπεινωτικού ή προσβλητικού περιβάλλοντος για το παιδί. Το συγκεκριμένο παιδί μπορεί να μην έχει κάποια ειδική ανάγκη αλλά μπορεί να σχετίζεται με κάποιο άτομο που έχει ή εκλαμβάνεται λανθασμένα σαν να έχει κάποια ειδική ανάγκη.

Θυματοποίηση

Η θυματοποίηση εκδηλώνεται, όταν το σχολείο κάνει κάτι επιζήμιο για κάποιο παιδί, γιατί είτε το παιδί είτε ο γονιός ή τα αδέρφια του παιδιού αναλαμβάνουν δράση σύμφωνα με τη νομοθεσία κατά των διακρίσεων με βάση τις ειδικές ανάγκες. Αυτό περιλαμβάνει και τους/τις μαθητές/-ριες που έχουν ειδικές ανάγκες (Πηγή: https://www.stephensons.co.uk/site/individuals/education/discriminationasagroundforappeal/).

Στο πλαίσιο του σχολείου, αρχικά, είναι ευθύνη των εκπαιδευτικών να επιβλέπουν και να μην κάνουν διακρίσεις κατά των παιδιών, ενώ το εκπαιδευτικό προσωπικό πρέπει να είναι αυτό που πρώτο θα αποφεύγει τη διακριτική συμπεριφορά προς τους/τις μαθητές/-ριες.

Πέρα από το νομικό πλαίσιο στο οποίο λαμβάνει χώρα η διάκριση, το πιο σημαντικό είναι το θύμα να αντιδράσει και να γνωρίζει ποια εργαλεία είναι διαθέσιμα.

Αν μία εθνική αρχή παραβιάζει τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, όταν εφαρμόζει την ευρωπαϊκή νομοθεσία, οι δικαστές σε εθνικό επίπεδο (υπό την καθοδήγηση τoυ Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης) έχουν τη δύναμη να εξασφαλίσουν ότι διασφαλίζεται η τήρηση του Χάρτη.

Όλες οι χώρες της ΕΕ πρέπει να ορίσουν ένα εθνικό όργανο για την ισότητα που θα είναι υπεύθυνο για την προώθηση της ίσης μεταχείρισης. Αυτά τα σώματα οφείλουν να παρέχουν ανεξάρτητη βοήθεια στα θύματα διακρίσεων, να διεξάγουν έρευνες και μελέτες και να δημοσιεύουν ανεξάρτητες εκθέσεις και προτάσεις (Πηγή: https://ec.europa.eu/info/aid-development-cooperation-fundamental-rights/your-rights-eu/how-report-breach-your-rights_en).

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Η μη τυπική εκπαίδευση μπορεί να συνοψιστεί με τη φράση «Μαθαίνω κάνοντας». Στην παρούσα ενότητα, θα παρουσιάσουμε κάποιες δραστηριότητες που οι εκπαιδευτικοί μπορούν να προτείνουν στους/στις μαθητές/-ριές τους, ώστε να μπορέσουν να αναγνωρίσουν την πολυπολιτισμικοτήτα της τάξης ως μία πρόσθετη αξία για τους/τις ίδιους/-ες και την κοινωνία.

Δραστηριότητα 1 - Κάντε Ένα Βήμα Μπροστά

Δραστηριότητα 2 - Ποιος/-α Είμαι;

Δραστηριότητα 3 - Παιχνίδι Με Εικόνες

Παιχνίδι Με Εικόνες 4 - Θεματικές Ημέρες