
ΑΕΠ – ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΣΜΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα τελευταία χρόνια, η βίαιη ριζοσπαστικοποίηση και οι τρομοκρατικές επιθέσεις έχουν εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη και αποτελούν απειλή όχι μόνο για την ασφάλεια των πολιτών αλλά και για τις θεμελιώδεις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του σεβασμού στον νόμο, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας. Οι ανησυχητικές εξελίξεις είναι αντίθετες στο όραμα μίας ευρωπαϊκής κοινωνίας που διέπεται από πλουραλισμό, πολιτική κατά των διακρίσεων, ανεκτικότητα, δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και ισότητα των φύλων.
Η ανεπίσημη συνάντηση των Υπουργών Παιδείας της ΕΕ και του επιτρόπου Navracsics υιοθέτησε στο Παρίσι στις 17 Μαρτίου 2015 – με κοινή πρωτοβουλία της Γαλλίας και της Λετονικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης – τη διακήρυξη για την προώθηση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και τις κοινές αξίες της ελευθερίας, της ανεκτικότητας και της απαγόρευσης των διακρίσεων μέσω της εκπαίδευσης (Διακήρυξη του Παρισιού). Η διακήρυξη ορίζει τους κοινούς στόχους των κρατών-μελών και ωθεί την ΕΕ να διασφαλίσει τη διακίνηση ιδεών και καλών πρακτικών με στόχο τη(ν):
Eξασφάλιση ότι τα παιδιά και οι νέοι άνθρωποι θα αποκτούν κοινωνικές, πολιτικές και διαπολιτισμικές ικανότητες, μέσω της προώθησης των δημοκρατικών αξιών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της κοινωνικής συμπερίληψης και της πολιτικής των μη διακρίσεων καθώς και της ενεργής συμμετοχής στα κοινά·
Βελτίωση της κριτικής σκέψης και της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας, ειδικότερα στη χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ώστε να αναπτυχθεί αντίσταση σε όλες τις μορφές διακρίσεων και κατήχησης·
Ενίσχυση της εκπαίδευσης των μη προνομιούχων παιδιών και των νέων εξασφαλίζοντας παράλληλα ότι τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους·
Προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου μέσω όλων των μορφών μάθησης σύμφωνα με τις ισχύουσες πολιτικές και σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς.
Η Διακήρυξη του Παρισιού εστιάζει στην ανάγκη των εκπαιδευτικών για ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων για την αντιμετώπιση της περίπλοκης πραγματικότητας της σχολικής τάξης και την καλύτερη δυνατή ανταπόκριση στις διαφορετικές ομάδες.
Δυστυχώς, τα υπάρχοντα προγράμματα Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης δεν αναγνωρίζονται ως αρκετά συναφή με τις ανάγκες των εκπαιδευτικών και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν.
Στην Ευρώπη, τα σχολεία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, καθώς προωθούν κοινές ευρωπαϊκές αξίες, ενισχύουν την κοινωνική ένταξη, την αμοιβαία κατανόηση και ανεκτικότητα και συγχρόνως αναπτύσσουν την κριτική σκέψη των μαθητών/-ριών σχετικά με αμφιλεγόμενα και ευαίσθητα θέματα, γεγονός που αποτελεί βασικό προστατευτικό παράγοντα κατά της ριζοσπαστικοποίησης.
Για την αντιμετώπιση αυτών των αναγκών, το έργο PRACTICE – Preventing Radicalism through Critical Thinking Competences(Erasmus + KA2- ΒΔ2: Στρατηγικές Συμπράξεις στον τομέα της σχολικής εκπαίδευσης) φιλοδοξεί αφενός να εισαγάγει καινοτόμες πρακτικές Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης και αφετέρου να καλύψει τις ανάγκες για διδακτικές μεθόδους που θα εφαρμόζονται σε διαφορετικούς/-ές μαθητές/-ριες και θα αποβλέπουν στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης.
Το έργο PRACTICE έχει ως στόχο την αντιμετώπιση των τρεχόντων αναγκών για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης στο σχολικό περιβάλλον και την υποστήριξη των ευκαιριών για συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση των εκπαιδευτικών σε αυτόν τον τομέα μέσω της ανάπτυξης, του ελέγχου και της διανομής μίας καινοτόμου προσέγγισης που θα βασίζεται σε συνεργατικές διαδικασίες και θα υλοποιηθεί από επτά (7) εταιρικούς οργανισμούς σε έξι (6) χώρες της ΕΕ (Ιταλία, Αυστρία, Δανία, Ελλάδα, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο) και τριάντα πέντε (35) σχολεία σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε βάθος τριετίας (Σεπτέμβριος 2018 – Αύγουστος 2021), στο πλαίσιο του έργου πρόκειται να αναπτυχθεί ένα πρόγραμμα συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης ευρωπαϊκού επιπέδου για εκπαιδευτικούς, το οποίο θα εστιάζει στις κοινωνικές, πολιτικές και διαπολιτισμικές ικανότητες και την κριτική σκέψη των μαθητών/-ριών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Στοχοι του εργου
Ανάπτυξη ενός καινοτόμου και συνεργατικού ευρωπαϊκού προγράμματος συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης στη σχολική εκπαίδευση·
Ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών μέσω δραστηριοτήτων ανάπτυξης ικανοτήτων με στόχο να τους/τις εφοδιάσουμε με καλύτερα εργαλεία για την αντιμετώπιση της ποικιλομορφίας στην τάξη και την κατανόηση και πρόληψη των διαδικασιών ριζοσπαστικοποίησης στο εκπαιδευτικό πλαίσιο·
Ανάπτυξη της ικανότητας κριτικής σκέψης, της ιδιότητας του πολίτη και των κοινών αξιών της ελευθερίας, της ανεκτικότητας και της πολιτικής κατά των διακρίσεων μέσω της εκπαίδευσης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση·
Ενίσχυση της συμπερίληψης των μαθητών/-ριών όλων των εθνοτικών, θρησκευτικών και κοινωνικών υποβάθρων μέσω τηςδημιουργίας ενός ασφαλούς χώρου που θα ευνοεί την ανάπτυξη ενεργών και υπεύθυνων πολιτών καθώς και ανοιχτόμυαλων μελών της κοινωνίας.
Προγράμματος Πρόληψης της Ριζοσπαστικοποίησης
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ
Το Πρόγραμμα Πρόληψης της Ριζοσπαστικοποίησης αποτελεί βασικό πνευματικό προϊόν του έργου PRACTICE και είναι το αποτέλεσμα συνεργασίας των επτά (7) συνεργαζόμενων φορέων του έργου από τις προαναφερθείσες χώρες με συντονιστή το Κέντρο Δημιουργικής Ανάπτυξης Danilo Dolci.
Στη διάρκεια της πρώτης φάσης του έργου, πραγματοποιήθηκε δευτερογενής και πρωτογενής έρευνα για τη χαρτογράφηση της κατάστασης σχετικά με τη ριζοσπαστικοποίηση, τις μεθόδους διδασκαλίας της κριτικής σκέψης, τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση και τα υπάρχοντα κενά στις συμμετέχουσες χώρες, καθώς και τη σύνδεση ανάμεσα στην κριτική σκέψη και την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης στο εκπαιδευτικό πλαίσιο. Πιο συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκε πρωτογενής έρευνα με συνεντεύξεις και ομάδες εστιασμένης συζήτησης (focus groups) στην οποία συμμετείχαν 105 εκπαιδευτικοί, διευθυντές/-ριες σχολείων, επαγγελματίες και λοιποί φορείς. H εν λόγω δράση διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στον εντοπισμό και την ανάλυση των αναγκών του εκπαιδευτικού τομέα σχετικά με τις δεξιότητες και ικανότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές/-ριες για την πρόληψη των διαδικασιών ριζοσπαστικοποίησης. Επιπρόσθετα, προέκυψαν συγκεκριμένα ζητήματα και θεματικές ενότητες που κρίνεται απαραίτητο να αντιμετωπίσουν οι εκπαιδευτικοί στη σχολική τάξη, καθώς θα τους/τις εφοδιάσουν με τις απαιτούμενες γνώσεις και την αυτοπεποίθηση για να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των μαθητών/-ριών στη συζήτηση αμφιλεγόμενων θεμάτων που – χωρίς την υιοθέτηση μίας κριτικής προσέγγισης – μπορούν να οδηγήσουν σε πόλωση και εξτρεμιστικές απόψεις.
Η Συγκριτική Ερευνητική Έκθεση, η οποία ήταν το πρώτο παραδοτέο του έργου, βοήθησε τους εταίρους να εντοπίσουν συγκεκριμένες προτάσεις που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την ανάπτυξη του Προγράμματος Πρόληψης της Ριζοσπαστικοποίησης. Πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με στόχο την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης μέσω της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης των μαθητών/-ριών. Η εκπόνηση του παρόντος Προγράμματος στηρίχθηκε σε αυτές τις προτάσεις.
ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ
- Ανάπτυξη των δεξιοτήτων κριτικής σκέψης των μαθητών/-ριών·
- Προώθηση της κριτικής σκέψης και αποτελεσματικών στρατηγικών για τη συμμετοχή των μαθητών/-ριών σε συζητήσεις σχετικά με τοπικά, εθνικά και διεθνή ζητήματα·
- Αποτελεσματική αντιμετώπιση αμφιλεγόμενων ζητημάτων που θέτουν υπό αμφισβήτηση τις αντιλήψεις και απόψεις των μαθητών/-ριών που έχουν πέσει θύματα παραπληροφόρησης·
- Κατάρριψη μύθων και καλλιέργεια κατανόησης και εκτίμησης της διαφορετικότητας·
- Μετάδοση βασικών γνώσεων για τη ριζοσπαστικοποίηση και παροχή εργαλείων για την αναγνώριση των πρώτων ενδείξεων·
- Καλλιέργεια της ελευθερίας του λόγου μέσω της συμμετοχής σε συνδυασμό με τη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για τους/τις ευάλωτους/-ες μαθητές/-ριες και την προώθηση της κριτικής ανάλυσης των ενδείξεων·
- Προώθηση των αξιών της δημοκρατίας, της ενεργού συμμετοχής του πολίτη στα κοινά, της κοινωνίας πλουραλισμού, της ανοιχτής επικοινωνίας και της ευρύτητας του πνεύματος·
- Ανάπτυξη αποκαταστατικών προσεγγίσεων για την επίλυση προσωπικών συγκρούσεων και την αποκατάσταση βλαβών που μπορεί να έχουν προκληθεί.
ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Το Πρόγραμμα Πρόληψης της Ριζοσπαστικοποίησης PRACTICE είναι ένα καινοτόμο εργαλείο για εκπαιδευτικούς και προσωπικό εκπαιδευτικής υποστήριξης που αποσκοπεί αφενός στην ενδυνάμωση της κριτικής σκέψης και της ψυχικής ανθεκτικότητας των μαθητών/-ριών και αφετέρου στην ανοιχτή συζήτηση αμφιλεγόμενων ζητημάτων. Στόχος του είναι να βοηθήσει τους/τις επαγγελματίες που εργάζονται στον χώρο της εκπαίδευσης να αξιοποιούν νέες προσεγγίσεις, μεθοδολογίες και διεθνείς προοπτικές για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης μέσω της κριτικής σκέψης και την ανάπτυξη σχετικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων καθώς και αποτελεσματικών πρακτικών και γνώσεων που σχετίζονται με αυτό το θέμα.
Πρόκειται για έναν Ανοιχτό Εκπαιδευτικό Πόρο (Open Educational Resource – OER) που εγγυάται ευελιξία και προσαρμοστικότητα στους μελλοντικούς χρήστες. Περιλαμβάνει θεωρητικό περιεχόμενο, στρατηγικές, καινοτόμες προσεγγίσεις, πρακτικές ασκήσεις και δραστηριότητες μη τυπικής εκπαίδευσης.
Τι σημαίνει ο όρος «Ανοιχτός Εκπαιδευτικός Πόρος»
(Open Educational Resource);
Ανοιχτοί Εκπαιδευτικοί Πόροι ονομάζονται όλα τα είδη εκπαιδευτικού υλικού που είναι δημόσια ή ελεύθερης πρόσβασης. Η ίδια η φύση των υλικών συνεπάγεται ότι κάθε άτομο μπορεί νόμιμα και ελεύθερα να τα αντιγράψει, να τα χρησιμοποιήσει, να τα προσαρμόσει και να τα ξαναμοιραστεί με άλλους. Οι Ανοιχτοί Εκπαιδευτικοί Πόροι περιλαμβάνουν από εγχειρίδια μέχρι σημειώσεις διαλέξεων, ασκήσεις, τεστ, έργα, ηχητικά ντοκουμέντα, βίντεο και κινούμενα σχέδια.

Η ανάπτυξη του παρόντος προγράμματος πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με δύο κύριες κατευθυντήριες γραμμές:
ΜΕΡΟΣ 1
την ανάγκη του εκπαιδευτικού προσωπικού να κατανοήσει τους παράγοντες στους οποίους οφείλεται το φαινόμενο των διαδικασιών ριζοσπαστικοποίησης· τους παράγοντες προστασίας και ευαλωτότητας· τις ικανότητες, τις αξίες και τις δεξιότητες που πρέπει να αναπτυχθούν στους/στις μαθητές/-ριες για να είναι ανθεκτικοί/-ές απέναντι σε αυτές τις διαδικασίες· τις μεθόδους και τις προσεγγίσεις που μπορούν να επιτρέψουν στους/στις εκπαιδευτικούς να υποστηρίξουν τους/τις μαθητές/-ριές τους στην ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικής σκέψης.
ΜΕΡΟΣ 2
την ανάγκη των εκπαιδευτικών να είναι καλύτερα καταρτισμένοι/-ες για συζήτηση αμφιλεγόμενων και επίκαιρων ζητημάτων με τους/τις μαθητές/-ριές τους υποστηρίζοντάς τους/τες να εκφραστούν ελευθέρα και να ανταλλάξουν απόψεις και ιδέες, θέτοντας υπό αμφισβήτηση εσφαλμένες αντιλήψεις, απόψεις και μύθους με στόχο την αποφυγή πολωμένων και εξτρεμιστικών θέσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε διαδικασίες ριζοσπαστικοποίησης.
Για να καλυφθούν αυτές οι δύο ανάγκες, το παρόν πρόγραμμα αναπτύχθηκε σε δύο βασικά μέρη εκτός από την εισαγωγή με το θεωρητικό πλαίσιο που προηγείται του υλικού.
ΜΕΡΟΣ 1
Το Μέρος 1 περιλαμβάνει μία εισαγωγή στη ριζοσπαστικοποίηση, καθώς και θεωρητικά στοιχεία, στρατηγικές και μεθόδους που απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς για την ανάπτυξη των έξι (6) κύριων θεματικών ενοτήτων που σχετίζονται με τις Δεξιότητες Κριτικής Σκέψης.
Στην ουσία, για να σκέφτεται ένας άνθρωπος με κριτικό πνεύμα δεν αρκεί μόνο να προσεγγίζει τα γεγονότα και τα κείμενα με τη λογική ή να βελτιώνει την ικανότητά του να αναλύει τις λογικές συνδέσεις ανάμεσα στις λέξεις και τα γεγονότα. Χρειάζεται επίσης να είναι ανοιχτόμυαλος και προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει της ποικιλομορφία του κόσμου με σεβασμό και με συμπεριληπτικό τρόπο. Παράλληλα, είναι απαραίτητο να προσεγγίζει συνειδητά τις πηγές και τα μέσα πληροφόρησης που χρησιμοποιεί ιδιαίτερα στο διαδίκτυο. Εξίσου σημαντικό, είναι να μάθει πώς να επικοινωνεί αποτελεσματικά, πώς να διαχειρίζεται συγκρουσιακές καταστάσεις και να τις αποκαθιστά ειρηνικά.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, το Μέρος 1 εστιάζει στις ακόλουθες θεματικές ενότητες:
- Κριτική Σκέψη
- Ψηφιακή Συνείδηση
- Ενεργητική Ακρόαση και Ανοιχτή Επικοινωνία
- Ανοιχτό Πνεύμα και Δημιουργική Σκέψη
- Διαπολιτισμική Συνείδηση
- Διαχείριση Συγκρούσεων
Κάθε ενότητα του Μέρους 1 χωρίζεται στα ακόλουθα επιμέρους τμήματα:
- ΤΙ; — Εισαγωγή στο γενικό θέμα
- ΠΩΣ; — Τρόποι παρουσίασης της θεματικής ενότητας για εκπαιδευτικούς με προτεινόμενες διδακτικές προσεγγίσεις, μεθόδους και στρατηγικές
- Υποστηρικτικό Υλικό — Ασκήσεις, Ιδέες, Άρθρα, και άλλες προτάσεις υλικού ανάγνωσης για εμβάθυνση στο θέμα
- Προκλήσεις και Συμβουλές για τη διδασκαλία κάθε θεματικής ενότητας σε διαφορετικά πλαίσια σχολικών τάξεων
- Συμβουλές για εφαρμογή των προτεινόμενων μεθόδων σε διαφορετικά διδακτικά αντικείμενα.
- Βιβλιογραφία
ΜΕΡΟΣ 2
Το Μέρος 2 περιλαμβάνει έναν κατάλογο με περισσότερες από πενήντα (50) δραστηριότητες μη τυπικής εκπαίδευσης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τάξη από εκπαιδευτικούς για την αντιμετώπιση αμφιλεγόμενων ζητημάτων για τα οποία οι μαθητές/-ριες μπορεί να έχουν παραπληροφορηθεί και να έχουν αναπτύξει πολωμένες θέσεις. Αυτό το μέρος στοχεύει από τη μία πλευρά, να εφοδιάσει τους/τις εκπαιδευτικούς με πρακτικά μέσα ώστε να ενθαρρύνουν και να διαχειρίζονται την ανταλλαγή απόψεων και να αναλύουν κριτικά ιδέες και προοπτικές σχετικά με ευαίσθητα ζητήματα και από την άλλη, να καθιστούν την τάξη ένα ασφαλές μέρος όπου η συζήτηση θα διεξάγεται με ανοιχτό και δημοκρατικό τρόπο. Κατά τη διδασκαλία αμφιλεγόμενων ζητημάτων, οι εκπαιδευτικοί θέτουν ως στόχο να ελαττώσουν τις προσωπικές τους προκαταλήψεις στο πλαίσιο της οικοδόμησης μίας περισσότερο ανεκτικής κοινωνίας μέσω της αμφισβήτησης των εσφαλμένων αντιλήψεων των μαθητών/-ριών και της ενίσχυσης της ανθεκτικότητάς τους απέναντι στις διαδικασίες ριζοσπαστικοποίησης.
Η μη τυπική εκπαίδευση αποτελεί ένα καινοτόμο και ισχυρό εργαλείο για την ενδυνάμωση των ικανοτήτων των μαθητών/-ριών, διότι είναι ευέλικτη και μπορεί να προσαρμοστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να χρησιμοποιηθεί σε οποιοδήποτε περιβάλλον και διδακτικό αντικείμενο στο σχολείο και εγγυάται τη συμμετοχή των μαθητών/-ριών σε ένα ελκυστικό και συνεργατικό μάθημα.
Οι θεματικές ενότητες που καλύπτονται στο Μέρος 2 του προγράμματος πρόληψης έχουν επιλεχθεί με βάση τις ανάγκες που εκφράστηκαν από τους/τις εκπαιδευτικούς στη φάση της έρευνας. Το δεύτερο μέρος δομείται ως εξής: α) Εισαγωγή στο θέμα στην οποία προτείνονται αρκετοί πρακτικοί τρόποι προώθησης ανοιχτών συζητήσεων και ανταλλαγής ιδεών που μπορούν να προσαρμοστούν σε όλα τα αμφιλεγόμενα ζητήματα που μπορεί να προκύψουν στην τάξη ή που μπορεί να θεωρηθούν «καυτά θέματα» που χρήζουν αντιμετώπισης με έναν ελεγχόμενο τρόπο, δηλαδή με συντονισμό από τον/την εκπαιδευτικό και διάλογο με τους/τις μαθητές/-ριες· β) Έξι (6) θεματικές ενότητες που εμβαθύνουν στην ανάλυση συγκεκριμένων επίκαιρων θεμάτων:
- Αμφιλεγόμενα ζητήματα
- Μετανάστευση
- Φύλο
- Πολιτισμικό Πλαίσιο και Ταυτότητα
- Διαδικτυακή Ζωή, Ρητορική Μίσους και Διαδικτυακός Εκφοβισμός
- Διακρίσεις και Δικαιώματα
- Παγκόσμιες Συγκρούσεις και Ανθρώπινα Δικαιώματα
Κάθε ενότητα που περιλαμβάνεται στο Μέρος 2 χωρίζεται σε επιμέρους υποενότητες:
- Εισαγωγή
- Μαθησιακοί Στόχοι
- Θεωρητικό Πλαίσιο
- Βήμα-βήμα περιγραφή των δραστηριοτήτων Μη Τυπικής Εκπαίδευσης
- Υποστηρικτικό Υλικό και Βιβλιογραφία
Προγράμματος Πρόληψης της Ριζοσπαστικοποίησης
Contact Us
Do you want to sign up to receive our newsletter or write us to have more information?
Coordinator – Centro per lo Sviluppo Creativo Danilo Dolci – Italy
antonella.alessi@danilodolci.org