ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

Η παρούσα ενότητα παρέχει έναν οδηγό για τους/τις εκπαιδευτικούς με στόχο την ανάλυση των βασικών ιδεών των διαδικασιών σκέψης που θα τους βοηθήσει να ενδυναμώσουν τους/τις μαθητές/-ριές τους, ώστε να διαμορφώνουν τις δικές τους ανεξάρτητες απόψεις, να μπορούν να αναλύσουν και να αξιολογήσουν την αξιοπιστία των πληροφοριών, των διαφωνιών και των επιχειρημάτων, να αμφισβητούν υποθέσεις και συμπεράσματα και να εντοπίζουν λογικές πλάνες και προκαταλήψεις. 

Ζώντας στην εποχή της υπερσύνδεσης, βομβαρδιζόμαστε από μία συνεχή ροή πληροφοριών και ειδήσεων: οι νέοι/-ες ειδικότερα, αν δεν είναι καλά εκπαιδευμένοι/-ες σε θέματα που απαιτούν κριτική σκέψη, τείνουν να απορροφούν οποιαδήποτε πληροφορία χωρίς να την αμφισβητούν, με αποτέλεσμα να πιστεύουν απευθείας οτιδήποτε ακούν ή διαβάζουν. Η κριτική σκέψη είναι απαραίτητη, ιδίως σε έναν κόσμο που μαστίζεται από ψευδείς ειδήσεις, στρεβλώσεις της πραγματικότητας ή των γεγονότων και προπαγάνδα.

Σε ό,τι αφορά αμφιλεγόμενα ζητήματα, όπως η μετανάστευση, η τρομοκρατία, η έμφυλη βία και ο σεξουαλικός προσανατολισμός, οι μαθητές/-ριες αφήνονται να ενημερωθούν από τους/τις φίλους/-ες τους και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ συχνά νιώθουν θυμό ή αισθάνονται μπερδεμένοι/-ες σχετικά με τα θέματα που αφορούν την κοινότητά τους αλλά και την ευρωπαϊκή κοινωνία γενικότερα. Λόγω της έλλειψης βοήθειας από το σχολείο, είναι πιθανό να μην έχουν αξιόπιστα μέσα καθοδήγησης και εποικοδομητικής αντιμετώπισης αυτών των θεμάτων.

Από αυτή την άποψη, ο ρόλος του σχολείου και των εκπαιδευτικών καθίσταται θεμελιώδης για την υποστήριξη των μαθητών/-ριών στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, στην προσέγγιση των ειδήσεων, των δεδομένων και των πληροφοριών με έναν λογικό και συνειδητό τρόπο, στην κατανόηση της ζωής μέσα σε πλουραλιστικά κοινωνικά περιβάλλοντα και στην ανάπτυξη ανθεκτικότητας απέναντι στις εξτρεμιστικές απόψεις, την κοινωνική πόλωση και τις διαδικασίες ριζοσπαστικοποίησης.

Μετά την ολοκλήρωση της ενότητας, θα είστε σε θέση:

  1. Να κατανοείτε τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ διαφόρων ιδεών,
  2. Να αξιολογείτε τη σημαντικότητα και τη σχετικότητα των επιχειρημάτων και των ιδεών,
  3. Να αναγνωρίζετε επιχειρήματα,
  4. Να εντοπίζετε αντιφάσεις, αδυναμίες και λάθη στην επιχειρηματολογία,
  5. Να αναγνωρίζετε προκαταλήψεις, και
  6. Να αξιολογείτε πηγές πληροφόρησης και δεδομένα.

ΤΙ;

Η κριτική σκέψη μπορεί να οριστεί ως η ικανότητα να σκεφτόμαστε ορθολογικά, διερευνώντας ζητήματα και ιδέες και κατανοώντας τη λογική σύνδεση μεταξύ τους, πριν αποδεχθούμε ή σχηματίσουμε μία άποψη ή ένα συμπέρασμα.Μπορεί επίσης να οριστεί ως η ικανότητα να εμπλακούμε στον προβληματισμό/αναστοχασμό και την ανεξάρτητη σκέψη.

Όλοι οι άνθρωποι σκεφτόμαστε και το κάνουμε συνέχεια. Από τις σκέψεις μας και τον τρόπο σκέψης μας εξαρτάται η ποιότητα της ζωής μας, οι επιλογές που κάνουμε, καθώς και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε τη ζωή.

Συνήθως, όμως, ο τρόπος σκέψης μας είναι μεροληπτικός, διαστρεβλωμένος, περιλαμβάνει προκαταλήψεις και μπορεί να βασίζεται σε μερική πληροφόρηση. Όταν δεν έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα μίας κατάστασης, ενός θέματος, μίας είδησης, μπορεί να οδηγηθούμε σε λανθασμένα συμπεράσματα που επηρεάζουν πολλές πτυχές των πράξεων μας.

Η κριτική σκέψη είναι μία συνήθεια σκέψης που πρέπει να καλλιεργείται από την παιδική ηλικία. Τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να βοηθούν τους/τις μαθητές/-ριες, ώστε να αναπτύσσουν την ικανότητά τους να στοχάζονται σχετικά με διάφορες ιδέες, ώστε να γίνουν ενεργοί/-ές μαθητές/-ριες και όχι παθητικοί δέκτες πληροφοριών.

Οι άνθρωποι που είναι κριτικοί στοχαστές αμφισβητούν ιδέες, υποθέσεις και συμπεράσματα και δεν τα αποδέχονται άκριτα. Θα προσπαθούν πάντα να προσδιορίσουν αν οι ιδέες, τα επιχειρήματα και τα ευρήματα αντιπροσωπεύουν την ευρύτερη εικόνα και θα είναι πάντα πρόθυμοι στο να ανακαλύψουν ότι συμβαίνει το αντίθετο.

Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ικανότητά σας να στοχάζεστε.

Το βασικό στοιχείο είναι το επιχείρημα.

Στο πλαίσιο της «λογικής» και της κριτικής σκέψης, η λέξη «επιχείρημα» δεν αναφέρεται σε μία έντονη συζήτηση ή σε έναν «πόλεμο» μεταξύ των ατόμων.

Το επιχείρημα είναι μία γλωσσολογική αναπαράσταση «βημάτων» ή πράξεων σκέψης (που ονομάζεται εξαγωγή συμπεράσματος) μέσω της οποίας ένα άτομο δέχεται μία δήλωση ως αληθινή (το συμπέρασμα) με βάση την αποδοχή άλλων δηλώσεων ως αληθινών (των προκείμενων).

Τα επιχειρήματα βρίσκονται συχνά σε άρθρα και στήλες εφημερίδων, καθώς και σε εκθέσεις περιοδικών.

Αναφορικά με ένα συγκεκριμένο θέμα, ο/η κριτικός/-ή στοχαστής είναι ικανός/-ή να κατανοήσει και να αναλύσει επιχειρήματα, καθώς και να αποφασίσει αν είναι «καλά», δηλαδή λογικά, αξιόπιστα, και κατ’ επέκταση αν ένα λογικό άτομο πείθεται όταν τα ακούει. Η ικανότητα αξιολόγησης ενός επιχειρήματος μας επιτρέπει να μην αποδεχόμαστε παθητικά τις απόψεις και τις ιδέες των άλλων αλλά να αναπτύσσουμε ανεξάρτητα και συνειδητά τις δικές μας απόψεις.

Σε αυτή την ενότητα θα αναλύσουμε τι είναι επιχείρημα, πώς δομείται και πώς το αναλύουμε και το αξιολογούμε. Επιπλέον, θα μάθουμε πώς οι διαδικασίες σκέψης που κάνουμε δεν είναι πάντα λογικές αλλά ασυνείδητα προκατειλημμένες. Ο λόγος της προκατάληψης χρησιμοποιείται από την πολιτική και τη διαφήμιση για να πείσει πιο εύκολα τους ανθρώπους για συγκεκριμένες ιδέες και απόψεις, ενώ απευθύνεται στις λιγότερο λογικές νοητικές διεργασίες του ατόμου.

Για να αποκτήσουμε επίγνωση των προκαταλήψεων που υπάρχουν στον τρόπο σκέψης μας και να μάθουμε πώς να τις αναγνωρίζουμε και να τις εντοπίζουμε στις στρατηγικές επικοινωνίας που χρησιμοποιούνται γύρω μας, είναι απαραίτητο να μάθουμε να σκεφτόμαστε με κριτικό πνεύμα.

ΠΩΣ;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ;

Το επιχείρημα είναι μία προσπάθεια πειθούς με τη χρήση αιτιολόγησης (Epstein, 1998). Ένα επιχείρημα αποτελείται από δύο μέρη: 

  1. Το συμπέρασμα που είναι η πρόταση που υποστηρίζει το επιχείρημα ή μέρος του επιχειρήματος για το οποίο το ένα άτομο προσπαθεί να πείσει το άλλο. Το συμπέρασμα είναι πάντα ένας ισχυρισμός. 
  2. Οι προκείμενες είναι προτάσεις που υποστηρίζουν, οδηγούν στο, παρέχουν ενδείξεις για το, αποδεικνύουν ή πείθουν για το επιχείρημα που υποστηρίζεται.

Επομένως, ένα επιχείρημα είναι η προσπάθεια να πειστεί ένα άτομο ότι ένας ισχυρισμός είναι αληθής μέσω μίας ακολουθίας δηλώσεων, η μία εκ των οποίων θεωρείται αληθής (συμπέρασμα) και οι υπόλοιπες (προκείμενες) αιτιολογούν και υποστηρίζουν το συμπέρασμα.

Για παράδειγμα, δείτε ένα επιχείρημα:

Είναι Τετάρτη, η Ελευθερία πάντα φοράει μπουφάν τις Τετάρτες. Άρα, η Ελευθερία φοράει μπουφάν σήμερα.

TΗ τελευταία πρόταση είναι το συμπέρασμα. Η πρώτη πρόταση είναι η προκείμενη.

Άλλο ένα παράδειγμα είναι το εξής:

Είναι σημαντικό κανείς να ολοκληρώνει πανεπιστημιακές σπουδές. Οι απόφοιτοι πανεπιστημιακών σχολών, κατά μέσο όρο, κερδίζουν περισσότερα χρήματα και έχουν περισσότερες επιτυχίες στη ζωή τους.

Σε αυτή την περίπτωση, η πρώτη πρόταση είναι το συμπέρασμα και η δεύτερη είναι η προκείμενη. Θα πρέπει να είστε σε θέση να τις διακρίνετε, γιατί οι προκείμενες σας παρέχουν λόγους για να πιστέψετε ή όχι τον ισχυρισμό, ώστε αυτός να λειτουργήσει ως συμπέρασμα. Ένας άλλος τρόπος για να εξετάσετε τον ισχυρισμό είναι να αναρωτηθείτε το εξής: «Για ποιο πράγμα προσπαθεί αυτό το άτομο να με πείσει;» Μου το λέει χωρίς ενδείξεις, αλλά αν είναι αλήθεια τότε είναι ένας λόγος να αποφοιτήσω από το πανεπιστήμιο. Με άλλα λόγια, αυτή είναι μία προκείμενη υπόθεση. Η προκείμενη παρουσιάζεται ως απόδειξη για το συμπέρασμα. Η προκείμενη ενός επιχειρήματος είναι μία δήλωση που χρησιμοποιείται ή προσφέρεται ως λόγος για την αποδοχή μίας δήλωσης ως αληθούς. Το συμπέρασμα ενός επιχειρήματος είναι μία δήλωση που απαντά στο εκάστοτε πρόβλημα.

ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΩ ΕΝΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ;

Καταρχάς, είναι σημαντικό να διακρίνουμε τα επιχειρήματα από τους ισχυρισμούς. Ένα επιχείρημα είναι μία σειρά δηλώσεων, μία εκ των οποίων είναι ισχυρισμός. Ο ισχυρισμός είναι μία πρόταση που είναι είτε σωστή είτε λάθος.

Στη λογική, οι ισχυρισμοί είναι είτε σωστοί είτε λάθος, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για τα επιχειρήματα, τα οποία είναι είτε καλά είτε κακά.

Ένα καλό επιχείρημα έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

(α) το συμπέρασμα απορρέει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες, και

(β) οι προκείμενες είναι αληθείς.

ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ
ΛΟΓΙΚΕΣ ΠΛΑΝΕΣ
ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΕΞΑΣΚΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ: ΕΝΑΣ ΟΔΗΓΟΣ ΤΡΙΩΝ ΒΗΜΑΤΩΝ

ΒΗΜΑ 1 - ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Όταν αναλύουμε τον γραπτό ή τον προφορικό λόγο, είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη διάφορα στοιχεία για να πλαισιώνουμε την κατάσταση με αναλυτικό τρόπο.

Αυτό μπορεί να γίνει με τις ακόλουθες ερωτήσεις:

Ποιος/-α το είπε; Κάποιος/-α γνωστός/-ή; Κάποιος/-α σε θέση εξουσίας; Έχει σημασία ποιος/-α το είπε αυτό;

Τι είπαν;  Ανέφεραν γεγονότα ή απόψεις; Ανέφεραν όλα τα γεγονότα; Παρέλειψαν να αναφέρουν κάποια γεγονότα;

Πού το είπαν;  Το είπαν σε δημόσιο ή ιδιωτικό χώρο; Υπήρξε η ευκαιρία να δοθεί μία εναλλακτική από τους υπόλοιπους ανθρώπους;

Πότε το είπαν;  Το είπαν πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά από κάποιο σημαντικό γεγονός; Έχει σημασία η χρονική στιγμή;

Γιατί το είπαν;  Εξήγησαν την λογική πίσω από την άποψή τους; Προσπάθησαν να κάνουν κάποιον άνθρωπο να φανεί κακός ή καλός;

Πώς το είπαν;  Ήταν χαρούμενοι/-ες ή λυπημένοι/-ες, θυμωμένοι/-ες ή αδιάφοροι/-ες; Το έγραψαν ή το είπαν;

ΒΗΜΑ 2 - ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ

Η αξιολόγηση ενός επιχειρήματος πρέπει να βασίζεται σε λογικά κριτήρια. Μία χρήσιμη στρατηγική αξιολόγησης είναι αυτή που γίνεται με βάση τα κριτήρια F.E.L.T. :Fairness, Evidence, Logic, Tone (Αμεροληψία, Τεκμήρια, Λογική, Τόνος).

Αμεροληψία (Fairness)

  • Είναι το επιχείρημα αμερόληπτο και ισορροπημένο ή εμπεριέχει προκαταλήψεις;
  • Είναι μονόπλευρο το επιχείρημα;
  • Μήπως υπάρχουν διαφορετικές οπτικές που δεν έχουν αναφερθεί;
  • Ποιες είναι οι επιπτώσεις μίας περιορισμένης οπτικής; 
  • Αναλογιστείτε τις επιπτώσεις του επιχειρήματος και τις προτάσεις του/της συγγραφέα. Η υλοποίηση αυτών των προτάσεων θα είχε θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα, τα οποία δεν αναφέρονται;
  • Υπάρχουν κάποιες προτάσεις που να αξίζουν, π.χ. προτάσεις πολιτικής παρέμβασης ή δράσης;
  • Υπάρχουν ανεπιθύμητες ή επικίνδυνες επιπτώσεις;

Τεκμήρια και Λογική (Evidence and Logic)

  • Είναι οι προκείμενες αξιόπιστες και σχετικές; Εξηγούνται σε βάθος;
  • Είναι λογική η μετακίνηση από τις προκείμενες στο συμπέρασμα; Παρουσιάζει το επιχείρημα νοηματικά κενά ή λογικές πλάνες;
  • Υπάρχουν προϋποθέσεις που να χρειάζονται περαιτέρω εξήγηση;
  • Για να είναι ένα επιχείρημα αποτελεσματικό, πρέπει να υποστηρίζεται από τεκμήρια. Παραδείγματα τεκμηρίων είναι οι ιδέες του/της συγγραφέα/-ως, στατιστικές και έρευνες. Όταν αξιολογείτε ένα επιχείρημα, σκεφτείτε αν έχουν χρησιμοποιηθεί τα κατάλληλα τεκμήρια για να το υποστηρίξουν.
  • Είναι αρκετά τα τεκμήρια;
  • Είναι μεροληπτικά;
  • Είναι το δείγμα αντιπροσωπευτικό;
  • Είναι τα τεκμήρια ενημερωμένα/σχετικά;

Στη λογική, ένα επιχείρημα είναι είτε έγκυρο είτε άκυρο. Σε ένα έγκυρο επιχείρημα το συμπέρασμα απορρέει από τις προκείμενες (προτάσεις, δηλώσεις ή ισχυρισμοί στους οποίους βασίζεται το επιχείρημα). Αν μπορεί να αποδειχθεί ότι όλες οι προκείμενες είναι αληθείς και το συμπέρασμα απορρέει από αυτές, τότε το συμπέρασμα δεν μπορεί παρά να είναι αληθές. Εξετάζοντας ένα επιχείρημα, παρατηρείστε αν οι προκείμενες του επιχειρήματος διαδέχονται λογικά η μία την άλλη και αν οι προκείμενες είναι αληθείς.

  • Είναι οι προτάσεις, οι δηλώσεις ή οι ισχυρισμοί στους οποίους βασίζεται το επιχείρημα αληθείς;
  • Το συμπέρασμα απορρέει λογικά από τις προκείμενες;

Τόνος (Tone)

  • Είναι η στάση του/της συγγραφέα κατάλληλη για το περιεχόμενο; Για παράδειγμα, είναι σοβαρός ο τόνος; Είναι σαρκαστικός ή υποτιμητικός; Είναι πολύ δραματικός; (Ο τόνος μπορεί να ενισχύσει τις προκαταλήψεις.)

  • Στην καθημερινότητά μας, συχνά προσπαθούμε να πείσουμε τους ανθρώπους χρησιμοποιώντας συναισθηματική γλώσσα (π.χ. λέξεις όπως «φανταστικά», «υπέροχα»). Η συναισθηματική γλώσσα μπορεί να ενισχύσει ένα επιχείρημα, και κατά συνέπεια, είναι ακατάλληλη στον ακαδημαϊκό γραπτό λόγο. Ως αναγνώστης/-ρια, θα πρέπει να εξετάσετε το επιχείρημα για να βεβαιωθείτε ότι δικαιολογείται.

  • Το επιχείρημα χρησιμοποιεί επίκληση στο συναίσθημα και όχι στη λογική;

  • Η «φωνή» του/της συγγραφέα μεταφέρεται μέσα από μια αβάσιμη προσωπική άποψη και όχι μέσω ενός επιχειρήματος;

ΒΗΜΑ 3 - ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Χρηστικότητα των δεδομένων
Ελέγξτε αν τα διαθέσιμα δεδομένα υποστηρίζουν το επιχείρημα που παρουσιάζετε:

  • Είναι σχετικά με το θέμα;
  • Είναι πλήρη (π.χ. από ομάδες, γεωγραφικές περιοχές ή τομείς);
  • Είναι σχετικά πρόσφατα;
  • Είναι αντιπροσωπευτικά;
  • Είναι αξιόπιστα;

Αξιοπιστία των πηγών
Επανεξετάστε τις πηγές των δεδομένων και αξιολογήστε τα ακόλουθα:

  • Τις ιδιότητες και την τεχνική εμπειρογνωσία της πηγής·
  • Τη φήμη της πηγής και την ακρίβειά της·
  • Την αντικειμενικότητα και τα κίνητρα μεροληψίας·
  • Την εγγύτητά της με την αρχική πηγή ή το συμβάν·
  • Διασταυρώστε τις πληροφορίες με άλλες πηγές.

Εναλλακτικές υποθέσεις (Ο Δικήγορος του Διαβόλου)
Διερευνήστε τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους μία κατάσταση μπορεί να αναπτυχθεί με βάση τα ίδια δεδομένα. Εντοπίστε εναλλακτικές επιλογές ή αποτελέσματα ή/και διερευνήστε τις επιπτώσεις συγκεκριμένων δράσεων. 

  • Καταιγισμός ιδεών για τον εντοπισμό όλων των πιθανών υποθέσεων.
  • Λίστα όλων των σημαντικών τεκμηρίων/επιχειρημάτων που σχετίζονται με την υπόθεση.
  • Εστίαση στη διάψευση των υποθέσεων, παρά στην απόδειξή τους.
  • Καθορισμός των σχετικών πιθανοτήτων απόδειξης των υποθέσεων και αναφορά όλων των συμπερασμάτων.
  • Χαρτογράφηση λογικής: χαρτογράφηση της λογικής ενός επιχειρήματος ή μίας απόφασης για τον εντοπισμό εσφαλμένης λογικής.
  • Ανάγνωση όλων των επιχειρημάτων και των τεκμηρίων για την υποστήριξή τους.
  • Χρησιμοποιήστε χαρτάκια post-it για να εντοπίσετε τα βασικά στοιχεία της λογικής. Κάθε χαρτάκι θα πρέπει να περιλαμβάνει μία υπόθεση, έναν ισχυρισμό, ένα βασικό επιχείρημα, μία αφαίρεση και ένα συμπέρασμα.
  • Τοποθετήστε τα χαρτάκια σε έναν τοίχο ή πίνακα ομαδοποιώντας τα κοινά θέματα και εντοπίζοντας τα αλληλοσυνδεόμενα επιχειρήματα και τις βασικές σχέσεις.
  • Ομαδοποιήστε τα θέματα. Σημειώστε τα χαρτάκια που δεν εντάσσονται σε καμία ομάδα.
  • Δημιουργήστε ένα διάγραμμα που να δείχνει τα βασικά στοιχεία των επιχειρημάτων.

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ

Η κριτική σκέψη είναι μία συνήθεια που μπορεί να αναπτυχθεί και να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε διδακτικό αντικείμενο. Οι συγκεκριμένες στρατηγικές και μέθοδοι που περιλαμβάνονται στην παρούσα ενότητα, ενδείκνυνται κυρίως για την ανάλυση κειμένου, λόγου και αντιπαραθέσεων, οπότε μπορούν πολύ εύκολα να χρησιμοποιηθούν στη διδασκαλία της γλώσσας (μητρικής ή ξένης).

Η κριτική σκέψη μπορεί επίσης να εφαρμοστεί στη διδασκαλία της ιστορίας, της γεωγραφίας, της τέχνης και της λογοτεχνίας, των κοινωνικών επιστημών, καθώς και στα μαθηματικά, τη φυσική και τη χημεία.

Για παράδειγμα:

  • Στη λογοτεχνία και τη γλώσσα (εθνική ή ξένη):

Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να παρουσιάσουν ένα κείμενο ή ένα βίντεο στους/στις μαθητές/-ριες τους και να τους ζητήσουν να το αναλύσουν. Ιδιαίτερα αποτελεσματική φαίνεται να είναι η ανάλυση άρθρων εφημερίδων, διαφημίσεων ή πολιτικών αντιπαραθέσεων – για παράδειγμα οι προεδρικές εκλογές, πρόσφατες ή παλαιότερες – για τον εντοπισμό λογικών πλανών και προκαταλήψεων και την κριτική αξιολόγηση των κειμένων. 

  • Στη φιλοσοφία:

Η ανάλυση μίας θεωρίας που μπορεί να εγείρει διαφορετικές απόψεις και θέσεις.

  • Στη γεωγραφία και την ιστορία:

Η πρόκληση του ευρωπαϊκού οράματος των βιβλίων και των πηγών μέσω της διερεύνησης διαφορετικών απόψεων.

  • Στην τέχνη και τη λογοτεχνία:

Ζητήστε από τους/τις μαθητές/-ριες να αναλύσουν και να σχολιάσουν ένα έργο τέχνης, ένα ποίημα ή ένα απόσπασμα κειμένου. Ρωτήστε τους/τες τι θέλει να εκφράσει ο/η συγγραφέας και αναλύστε τις διαφορετικές κριτικές (θετικές και αρνητικές).

  • Στα μαθηματικά:

Αντί να κατευθύνετε τους/τις μαθητές/-ριες να χρησιμοποιήσουν μία συγκεκριμένη στρατηγική για την επίλυση ενός προβλήματος, μπορείτε να εργαστείτε μαζί τους για τον εντοπισμό ποικίλων στρατηγικών και την ανάπτυξη κριτηρίων για την επιλογή της πιο κατάλληλης στρατηγικής από αυτές.

Ανάλυση σφαλμάτων: μπορείτε να συμπεριλάβετε συνειδητά λάθη σε έναν μαθηματικό τύπο, στη διαδικασία επίλυσης ενός προβλήματος ή σε μία άσκηση και να ζητήσετε από τους/της μαθητές/-ριές σας να εντοπίσουν τα λάθη και να εξηγήσουν τους λόγους για τους οποίους κάτι είναι λάθος και ποιο θα ήταν το σωστό.

  • Για οποιοδήποτε άλλο διδακτικό αντικείμενο:

 Ζητήστε από τους/τις μαθητές/-ριες να κάνουν αυτόνομες έρευνες για ένα συγκεκριμένο θέμα. Έπειτα,  ζητήστε τους να αναλογιστούν τουλάχιστον τρεις διαφορετικές πηγές πληροφόρησης και να αναλύσουν τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ τους. Στη συνέχεια, δομήστε το περιεχόμενο του μαθήματος ζητώντας πρώτα από έναν/μία μαθητή/-ρια να αναφέρει το αποτέλεσμα της έρευνας που διεξήγαγε και ύστερα, από τα υπόλοιπα άτομα να προσθέσουν περαιτέρω ευρήματα ή στοιχεία.

Μην παρέχετε πληροφορίες ούτε την προσωπική σας άποψη αλλά αφήστε τους/τις μαθητές/-ριες να δημιουργήσουν αυτοί/-ές το περιεχόμενο του μαθήματος βήμα-βήμα σε μία διαδικασία μάθησης από συνομηλίκους κάνοντάς τους ερωτήσεις όπως «γιατί;» και «τι θα γινόταν αν…;».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://www.skillsyouneed.com/learn/critical-thinking.html

Martha Bailey, Shirlee Geiger, Hannah Love, Martin Wittenberg, Critical Thinking: Analysis and Evaluation of Argument, Portland Community College, USA licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License. Διατίθεται στο: https://www.oercommons.org/courses/critical-thinking-analysis-and-evaluation-of-argument

Excelsior Online Writing Lab (OWL) https://www.oercommons.org/courses/argument-critical-thinking/view This site is licensed under a Creative Commons Attribution-4.0 International License.

Marianne Talbot, Critical Reasoning for beginners, Oxford University, series of podcasts. Διατίθεται στο: http://podcasts.ox.ac.uk/series/critical-reasoning-beginners

ACAPS, Cognitive Biases, Report 2016. Διατίθεται στο: https://www.acaps.org/cognitive-biases

Critical Thinking Skills – https://www.skillsyouneed.com/learn/critical-thinking.html

2004-2019 Joe Lau & Jonathan Chan – University of Hong Kong – https://philosophy.hku.hk/think/

Contact Us

Do you want to sign up to receive our newsletter or write us to have more information?

Coordinator – Centro per lo Sviluppo Creativo Danilo Dolci – Italy

antonella.alessi@danilodolci.org