
ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ
Εκτός από τις λογικές πλάνες, οι οποίες συνειδητά ή ασυνείδητα χρησιμοποιούνται από έναν/μία ομιλητή/-ρια για να πείσει ένα κοινό για ένα επιχείρημα κάνοντάς το να μοιάζει πιο πειστικό ή έγκυρο, ένας/μια κριτικός/-ή στοχαστής πρέπει να γνωρίζει ότι οι προσωπικές του/της διαδικασίες σκέψης δεν είναι πάντα σαφείς ή λογικές αλλά μπορεί να έχουν τροποποιηθεί από «φίλτρα» που ενεργοποιούνται αυτόματα και που μπορεί να αλλάξουν την αντίληψη που έχει για τα πράγματα καθώς και να παρέμβουν στη διαδικασία λήψης ορθών και λογικών αποφάσεων.
Το «φίλτρο» βασίζεται στις προσωπικές εμπειρίες και προτιμήσεις, στις υπάρχουσες απόψεις και τις έμφυτες τάσεις. Ονομάζεται αλλιώς «γνωστική προκατάληψη». Το φίλτρο αυτό ενεργοποιείται από τον εγκέφαλό μας, κατηγοριοποιεί, θέτει προτεραιότητες και επεξεργάζεται τον τεράστιο όγκο πληροφοριών που δεχόμαστε.
Οι εφημερίδες τείνουν να έχουν μία οργανωτική «άποψη» ή πολιτική θέση που επηρεάζει όχι μόνο αυτό που αναφέρουν αλλά και τον τρόπο με τον οποίο το κάνουν. Με τον ίδιο τρόπο, όλοι/-ες μας έχουμε απόψεις και τάσεις, που προέρχονται από πολιτισμικές νόρμες και πεποιθήσεις και οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνουμε τις απόψεις μας και αξιολογούμε αυτό που διαβάζουμε ή ακούμε, με αποτέλεσμα να μας οδηγούν σε συστηματικές αποκλίσεις από τη λογική και την ορθή κρίση.
Οι επικοινωνιακές στρατηγικές στοχεύουν στο να πείθουν τους ανθρώπους για απόψεις και ιδέες, όπως στην περίπτωση της πολιτικής και της διαφήμισης που μπορούν να επωφεληθούν από τη γνωστική μας προκατάληψη για να επηρεάσουν τις απόψεις μας. Στηρίζονται λιγότερο σε αποδείξεις και στη λογική και περισσότερο στις αδυναμίες που χαρακτηρίζουν το συναίσθημα και τη σκέψη μας.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τη λειτουργία του εγκεφάλου μας και τα είδη των προκαταλήψεων που υπάρχουν για να μην επηρεαζόμαστε κατά την ανάπτυξη των προσωπικών μας απόψεων.
Παρακάτω, παραθέτουμε μία λίστα τριών κατηγοριών κοινών γνωστικών προκαταλήψεων.
ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Οι προκαταλήψεις επιλογής προκαλούνται από τη χρήση συγκεκριμένων και όχι τυχαίων δεδομένων προς ανάλυση. Αυτή η προκατάληψη υπάρχει λόγω λαθών στην συλλογή του δείγματος των δεδομένων. Κάποιες πληροφορίες δεν συλλέγονται ή αγνοούνται ασυνείδητα οδηγώντας τον/την αναλυτή/-ρια σε εσφαλμένα συμπεράσματα.

Προκατάληψη επιβεβαίωσης
Η τάση να αποδεχόμαστε εύκολα τις πληροφορίες που επιβεβαιώνουν την άποψή μας και να αγνοούμε ή να απορρίπτουμε πληροφορίες που δεν την υποστηρίζουν.

Αγκύρωση
Η τάση να δίνουμε υπερβολική βαρύτητα και σημασία σε μία μερίδα πληροφοριών – συνήθως τις πρώτες πληροφορίες που μαθαίνουμε για ένα θέμα.

Έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων
Αποτυχία να εξεταστεί ο βαθμός πληρότητας των διαθέσιμων αποδεικτικών στοιχείων και ο αντίκτυπος της έλλειψης πληροφοριών στα αναλυτικά συμπεράσματα. Η απουσία των πληροφοριών δεν συνεπάγεται την απουσία ενός προβλήματος, αλλά την αδυναμία συλλογής πληροφοριών σχετικά με το πιθανό πρόβλημα.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ
Οι κοινωνικές προκαταλήψεις είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασής μας με άλλους ανθρώπους. Ο τρόπος που επεξεργαζόμαστε και αναλύουμε πληροφορίες εξαρτάται από τις σχέσεις μας με τα άτομα που μας παρέχουν πληροφορίες και υποθέσεις.

Σφάλμα απόδοσης
Η υπερβολική έμφαση στα εσωτερικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των άλλων για επεξήγηση της συμπεριφοράς τους με παράλληλα μειωμένη έμφαση στον ρόλο και την εξουσία των συγκυριακών επιρροών στην ίδια συμπεριφορά.
Η σκέψη ότι ένας/μία αγρότης/-ισσα κατάφερε να πουλήσει περισσότερο σιτάρι, επειδή είναι πιο εργατικός/-ή και όχι λόγω των ευκαιριών που είχε (π.χ. μπορεί να μένει πιο κοντά στην αγορά), των μέσων που είχε στη διάθεσή του/της (π.χ. μπορεί να χρησιμοποιεί λιπάσματα) και της υποστήριξης που είχε (π.χ. τον/τη βοηθούν πολλά μέλη της οικογένειας) για την επίτευξη των αποτελεσμάτων.

Προβολή
Το συμπέρασμα ότι οι άλλοι/-ες θα δράσουν όπως θα δρούσαμε εμείς κάτω από τις ίδιες συνθήκες ή ότι λειτουργεί η ίδια δυναμική, όταν συμβαίνει κάτι που συνέβη και στο παρελθόν σε ένα παρόμοιο πλαίσιο.
Στην αρχής της εξάπλωσης του ιού Έμπολα, οι ανθρωπιστικοί παράγοντες συμπέραναν ότι οι κοινότητες που είχαν πληγεί θα ανταποκρίνονταν θετικά στις εκστρατείες ευαισθητοποίησης. Τελικά, εξεπλάγησαν, όταν αντιμετώπισαν επιθετική στάση από τους πληγέντες πληθυσμούς.

Στερεότυπα
Η προσδοκία ενός ατόμου που δεν έχει αληθινές σχετικές πληροφορίες ότι μία ομάδα ή ένα άτομο έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ
Οι προκαταλήψεις επεξεργασίας αφορούν την τάση επεξεργασίας πληροφοριών που βασίζονται σε γνωστικούς παράγοντες και όχι σε αποδείξεις. Όταν επεξεργαζόμαστε πληροφορίες, συνήθως εμφανίζουμε εγγενή λάθη στο σκεπτικό μας. Αυτά αποτρέπουν έναν/μία αναλυτή/-ρια από το να κατανοήσει με ακρίβεια την πραγματικότητα ακόμα και όταν έχει στη διάθεσή του όλα τα δεδομένα και τα αποδεικτικά στοιχεία.

Αρνητικότητα
Η εστίαση στις αρνητικές και όχι στις θετικές εμπειρίες.

Ψευδαίσθηση της συσσώρευσης ή ομαδοποίησης
Η τάση να υπερεκτιμώνται και να ομαδοποιούνται τυχαία δεδομένα που παρουσιάζονται μαζί. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την τάση να ανακαλύπτει μοτίβα και σχέσεις, αλλά τείνει να κάνει υπεργενικεύσεις. Συχνά συγχέουμε τον συσχετισμό με την αιτιώδη συνάφεια. Δύο πράγματα μπορεί να συσχετίζονται, δηλαδή να φαίνεται ότι ακολουθούν το ίδιο μοτίβο, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι υπάρχει σχέση αιτίου-αιτιατού και ότι το ένα προκαλεί το άλλο.

Πλαισίωση
Η επίδραση του τρόπου με τον οποίο παρουσιάζεται μία κατάσταση στις επιλογές του ατόμου.
ΑΛΛΕΣ ΚΟΙΝΕΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ
Λειτουργική καθήλωση
Η τάση να χρησιμοποιούμε ένα αντικείμενο ή μία ιδέα μόνο με τον παραδοσιακό τρόπο χρήσης του/της.
Φαινόμενο της απλής έκθεσης
Η τάση να μας αρέσει κάτι απλώς και μόνο επειδή μας είναι οικείο.
Προκατάληψη Μη Εντόπιας Επινόησης (Not Invented Here Bias)
Η τάση να απορρίπτουμε πληροφορίες, ιδέες, προδιαγραφές ή προϊόντα που έχουν αναπτυχθεί εκτός μίας συγκεκριμένης ομάδας.
Αντίσταση
Η τάση να κάνουμε το αντίθετο από αυτό που μας ζητάει κάποιος, ώστε να διαφυλάξουμε την ελευθερία της επιλογής μας.

Η προκατάληψη του κατεστημένου
Η τάση να θέλουμε τα πράγματα να παραμένουν σχετικά ίδια με το πώς ήταν πάντα.
Contact Us
Do you want to sign up to receive our newsletter or write us to have more information?
Coordinator – Centro per lo Sviluppo Creativo Danilo Dolci – Italy
antonella.alessi@danilodolci.org